Takie są prace domowe w polskiej szkole. Czy była konieczność ich zakazywania? Wyniki najnowszego raportu

Dyskusje wokół likwidacji prac domowych w szkole podstawowej wciąż trwają. Zdania są podzielone, choć z sondy udostępnionej w naszym portalu wynika, że społeczeństwo raczej optowałoby za pozostawieniem prac domowych. Eksperci Instytutu Badań Edukacyjnych opracowali raport podsumowujący najnowsze badania dotyczące efektywności prac domowych. W projekcie przeanalizowano m.in. wyniki międzynarodowych badań PISA, PIRLS i TIMSS. Okazuje się, że polscy uczniowie są nieco bardziej obciążeni pracami domowymi niż uczniowie z innych krajów. Co jeszcze wynika z raportu?

Tyle czasu polscy uczniowie pracują w domu

Częścią dyskusji na temat prac domowych była zawsze kwestia ważności przedmiotu i tego, że nauczyciele uznawali swój przedmiot za najistotniejszy, z którego praca domowa jest niezbędna. Problemem zwykle było to, że odrobienie lekcji zadanych przez wszystkich nauczycieli nie było już krótką powtórką materiału, ale kilkoma godzinami wytężonej pracy. Czy tak faktycznie się działo?

Badanie PISA 2022 sprawdza, ile czasu uczniowie szkół średnich poświęcają na pracę domową. Wynika z tego, że polscy uczniowie na odrabianiu lekcji spędzają około 1,7 godziny dziennie, co sprawia, że Polska znajduje się wśród krajów, w których nastolatkowie poświęcają stosunkowo dużo czasu na zadania domowe. Do tej grupy należą również kraje takie jak Hiszpania, Litwa i Grecja (gdzie uczniowie spędzają średnio 1,7-2 godz. dziennie na odrabianiu lekcji). Niższy czas poświęcony na pracę domową cechuje takie kraje jak Finlandia, Czechy i Niemcy (0,8-1,2 godz. dziennie). Według własnych deklaracji uczniowie w krajach OECD na odrabianie lekcji poświęcają średnio półtorej godziny dziennie.

Osiemnaście procent polskich uczniów zadeklarowało, że poświęca na prace domowe więcej niż 3 godziny dziennie, a 24 proc. – że mniej niż 30 minut. Polskie dane pokazują, że uczniowie różnych typów szkół średnich w Polsce różnią się pod względem czasu poświęcanego na pracę domową z matematyki, języka polskiego i przedmiotów przyrodniczych. Najwięcej czasu poświęcają na prace domowe licealiści, a najmniej uczniowie branżowych szkół i stopnia.

Na podstawie informacji z ankiet wypełnianych w badaniu PISA 2022 przez dyrektorów szkół szacuje się, że:

• polskie szkoły zapewniają miejsce do odrabiania prac domowych dla ok. 64 proc. uczniów,
• 42 proc. uczniów może liczyć na pomoc nauczycieli (średnio w krajach OECD było to odpowiednio 74 proc. i 62 proc.),
• 84 proc. uczniów w Polsce w odrabianiu lekcji korzysta z pomocy rówieśników.

Prace domowe oczami rodziców

Jeśli chodzi o postrzeganie prac domowych przez rodziców, to jest to chyba grupa o najbardziej zróżnicowanych poglądach w tej kwestii.

• 70 proc. rodziców zapytanych o ilość prac domowych odpowiedziało, że nauczyciele ich dzieci nie zadają zbyt dużo prac domowych.
• 43 proc. ankietowanych uznało, że dzieci spędzają bardzo dużo czasu na odrabianiu lekcji.
• 86 proc. rodziców stwierdziło, że ich dzieci dobrze sobie radzą z odrabianiem prac domowych.
• Jednocześnie jednak 33 proc. rodziców uznało, że ich dzieci nie potrafią samodzielnie odrabiać prac domowych.

Prace domowe oczami rodziców. zrzut ekranu IBE

Wpływ prac domowych na sukces edukacyjny ucznia

Badania przeprowadzane już w 2009 roku wykazywały, że zadania domowe przyśpieszają tempo uczenia się o około 15 proc. Te badania nie są jednak bardzo obiektywne, ogólny wskaźnik może być mylący, a efekty są bardzo zróżnicowane. Do bardziej pogłębionych interpretacji przydatne są międzynarodowe badania porównawcze, takie jak TIMSS, PIRLS czy PISA. Analiza tych badań przynosi bardzo interesujące wnioski.

Z analizy tych badań wynika, że najlepsze wyniki przynoszą krótsze zadania domowe, na które uczniowie poświęcają umiarkowaną ilość czasu. Zwrócono uwagę również na inną istotną kwestię:

(…) czas wykonywania zadań domowych może wydłużać zarówno zaangażowanie i wysiłek ucznia uzyskującego dobre oceny, jak i trudności doświadczane przez ucznia słabo radzącego sobie z nauką szkolną.

Warto pamiętać o tym, że zbyt wiele trudnych dla ucznia zadań, może budzić frustrację i powodować zniechęcenie, a w ostateczności rezygnację z odrabiania jakichkolwiek zadań.

Pomoc rodziców nie wpływa pozytywnie na wyniki uczniów

Sprawdzono również, co przynosi najlepsze efekty w nauce. Oto najważniejsze wnioski:

• W pracach domowych najważniejsza jest ich jakość. Wyższe wyniki osiągali uczniowie, którzy mieli problem do rozwiązania, małą pracę badawczą, niższe ci, którzy mieli zbierać dane i je raportować lub wykonywać drobne prace pisemne.
• Gorsze wyniki osiągają ci uczniowie, którym przy zadaniach domowych pomagają rodzice lub inne osoby.
• Informacja zwrotna wysokiej jakości zwiększa pozytywne efekty prac domowych, a najgorsze wydaje się połączenie dużej liczby zadawanych prac domowych z niesprawdzaniem ich przez nauczyciela.

Sensowna, czyli jaka? Taka powinna być praca domowa

Jak zadawać prace domowe z głową? Eksperci IBE podpowiadają, na co zwrócić uwagę, by praca domowa przynosiła pozytywne efekty.

• Ograniczanie częstotliwości zadawania prac domowych i czasu na ich wykonanie.
• Indywidualizowanie prac domowych i dostosowywanie ich do potrzeb konkretnych uczniów.
• Zadawanie prac domowych o umiarkowanym stopniu trudności.
• Praca domowa z jasnym dla uczniów celem.
• W szkole średniej prace domowe wymagające uczenia się na pamięć.
• Praca domowa ma nawiązywać do materiału omawianego w czasie lekcji.
• Praca domowa nie może być karą za słabe postępy w nauce.
• Uczniowie mają w szkole przestrzeń do wykonania zadań domowych.

Źródło: Instytut Badań Edukacyjnych, Prace domowe. Wyniki badań dotyczących prac domowych i ich efektywności edukacyjnej