Rosja prześladuje jak za Stalina, a Moskwa płonie w „Mistrzu i Małgorzacie”

„Mistrz i Małgorzata” według biografii i powieści Bułhakowa z Augustem Diehlem („Bękarty wojny” Tarantino) jako Wolandem jest hitem w Rosji i celem ataków putinowców.

Julia Snigir (Małgorzata), grała w „Młodym papieżu” Sorrentino

O burzliwej historii filmu, powiązanej z drugą agresją Rosji na Ukrainę oraz jej reperkusjami, napisał „The Moscow Times”, zamieszczając również wywiad z reżyserem.

Reżyserem syn radzieckich azylantów

Film „Mistrz i Małgorzata” w reżyserii Michaiła Lockshina miał premierę w styczniu i już w pierwszy weekend zarobił prawie pół miliarda rubli, co plasuje go wśród rekordzistów. Jednocześnie szybko stał się celem putinistów, niektórzy nawoływali do zakazania dystrybucji i postawienia przed sądem reżysera, choć jest obywatelem USA. Jego rodzice, Arnold i Lauren Lockshin, uciekli z ZSRR w 1986 r. i poprosili o azyl polityczny USA. Michaił tam się urodził, ale dorastał w Rosji, ukończył wydział psychologii Uniwersytetu Moskiewskiego. W 2022 roku publicznie wyraził swój sprzeciw wobec rosyjskiej inwazji na Ukrainę i wyjechał do USA.

Wcześniej zrobił błyskawiczną karierę. Jedyny w jego wcześniejszym dorobku film „Silver Skates” był pierwszą rosyjskojęzyczną produkcją w Netfliksie. Przez „The Moscow Times” określany jest jako „zabawny bożonarodzeniowy żart o gangu kieszonkowców jeżdżących na łyżwach po zamarzniętych kanałach Petersburga, który porusza także poważniejsze tematy, takie jak prawa kobiet i horror stłumienia protestów opozycji”.

„Mistrz i Małgorzata” również zaczynał jako potencjalny tytuł Netflixa przy wsparciu Universalu jako międzynarodowego dystrybutora, co miało wpływ na obsadę. Ponieważ film kręcono przed drugą agresją Rosji na Ukrainę w 2022 r., udało się przyciągnąć gwiazdy. August Diehl znany z „Bękartów wojny” Tarantino zagrał Wolanda, Poncjusza Piłata gra duński aktor Claes Bang, który zagrał główną rolę w filmie Rubena Östlunda „The Square”.

Nawet część rosyjskiej obsady jest znana poza Rosją. Julia Snigir, grająca Małgorzatę, wystąpiła w „Młodym papieżu” Sorrentino, Jurij Kołokolnikow zaś, jeden z członków świty Wolanda, w „Grze o tron”.

Wojna w Ukrainie

Kiedy Rosja najechała Ukrainę, Universal wycofał się z dystrybucji, ekranizacja zaś powieści, która od premiery jest symbolem zniewolenia Rosji przez zło totalitaryzmu – w kraju Putina była zagrożona.

Oburzenie putinowców wywołało to, że stalinowska Moskwa przypomina dzisiejszą, łącznie z brutalnością policji, bal Wolanda słynną „prawie nagą” imprezę rosyjskich gwiazd, atak na Mistrza – prześladowanie opozycyjnych artystów.

W wywiadzie dla „The Moscow Times” reżyser powiedział:

„Właśnie zaczęliśmy montować film, kiedy Rosja najechała Ukrainę (…) Film przez rok znajdował się w zawieszeniu. (…) Podobnie jak wielu innych rosyjskich twórców w tamtym czasie składałem oświadczenia polityczne przeciwko wojnie i reżimowi. Już w październiku 2021 roku przeprowadziłem się do Los Angeles i planowałem tam montować film. Nie miałem więc powodu się cenzurować w świetle nowych rosyjskich przepisów dotyczących rozpowszechniania »fałszywych« informacji. Stanowisko to stało się jednak problemem dla producentów filmu, z których większość mieszka w Rosji. (…)”.

Reżyser nie był pewien, czy film kiedykolwiek zostanie ukończony i trafi na ekrany.

„W 2023 roku producenci z różnych powodów zdali sobie sprawę, że muszą ze mną dokończyć film, a moje stanowisko było takie, że nie będę w żaden sposób cenzurować filmu. (…) Jeszcze półtora miesiąca przed premierą nie wiedzieliśmy, czy będzie zgoda na wprowadzenie produkcji do kin w Rosji”.

Ataki zaczęły się w kanale Telegram, potem przeniosły się do telewizji państwowej i Dumy Państwowej. Przychodziły też groźby śmierci.

– Ale jednocześnie otrzymywałem ogromne wsparcie – dodaje reżyser.

Mistrz i Bułhakow na Łubiance

Lockshin przypomina, że powieść „Mistrz i Małgorzata” przez autora nigdy nie została dokończona. Zredagowano ją z rękopisów.

– Jeśli więc wróci się do wcześniejszych wersji roboczych, przekonamy się, że Bułhakow znacznie bardziej otwarcie mówił o cenzurze niż w znanej nam wersji – mówi reżyser. – Z czasem zaczął używać „języka ezopowego”, aby przemycić to, o czym myślał. Wciąż jednak chodziło o wolność artystyczną i relację artysty z państwem i cenzurą.

Czytaj więcej

Bułhakowowi grozi eksmisja

W filmie Mistrz zostaje aresztowany, czego nie ma w znanej nam wersji powieści. Reżyser tłumaczy:

– W filmie jest scena, w której Małgorzata opowiada Mistrzowi swój sen o jego pobycie w gułagu. To prosto z książki. Jest jeszcze jedna scena w książce, w której Mistrz opowiada Bezdomnemu, co robił przed pobytem na oddziale psychiatrycznym, a wspomina, że „oderwano mu guziki od płaszcza”, co oznacza, że był na Łubiance. A jeśli czyta się wcześniejsze szkice powieści, to jest całkiem jasne, że Mistrza zabrano na Łubiankę i przetrzymywano tam przez trzy miesiące. W późniejszych wersjach Bułhakow usunął to w obawie, że książka nigdy się nie ukaże. Sam przecież był zabrany na Łubiankę i przesłuchany. Dwukrotnie spalił rękopis „Mistrza i Małgorzaty” w obawie, że służby przyjdą go aresztować. Miał wielu przyjaciół i kolegów, którzy zostali uwięzieni i zniknęli. „Złe mieszkanie” w powieści, w którym znikali ludzie, jest nawiązaniem do wyłapywania ich przez NKWD i wsadzania do więzienia.

Moskwa płonie

Również futurystyczna wizja Moskwy w filmie jest inspirowana Bułhakowem. Reżyser mówi, że każdy, kto znał miasto, wiedział, że na Patriarszych Prudach, gdzie mieszkał pisarz, nie ma tramwaju. Ale były plany budowy. W szkicach była też podana data pierwszej sceny: 1 maja 1943 r.

Film pokazuje Moskwę pełną drapaczy chmur, w tym nigdy niewybudowany Pałac Sowietów zwieńczony ogromnym posągiem Lenina. Tu rozgrywa się pierwsza scena książki.

W jednej z wersji powieści Moskwa pali się podczas wojny totalnej.

– Pokazaliśmy to w końcowej scenie filmu – dodaje reżyser.