Wypalenie zawodowe wśród nauczycieli. Jak poprawić warunki pracy pedagogów?

Nauczyciele to grupa zawodowa bardzo silnie podatna na stres zawodowy i jego negatywne skutki. Poza typowymi obciążeniami związanymi z pracą są narażeni także na szereg specyficznych wymagań. Należą do nich m.in. agresywne zachowania uczniów, utrzymanie dyscypliny w klasie, reagowanie na liczne zmiany, czy roszczeniowe postawy rodziców. Badania pokazują, że wysoki poziom tych wymagań przekłada się na gorsze funkcjonowanie zawodowe nauczycieli.

Wypalenie zawodowe wśród nauczycieli. Jak poprawić warunki pracy pedagogów?

Badanie zdrowia psychicznego i fizycznego nauczycieli

Naukowcy z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego podjęli prace badawcze, których celem jest ocena zdrowia psychicznego i fizycznego nauczycieli szkół podstawowych i średnich oraz określenie jego psychospołecznych uwarunkowań występujących w środowisku pracy, a także poza nim.

W badaniach CIOP-PIB przeprowadzonych w okresie kwiecień – czerwiec 2023 r. wzięło udział 503 nauczycieli szkół podstawowych w wieku 30 – 60 lat, ze stażem pracy w zawodzie wynoszącym od 2 do 37 lat.

Pod względem liczebności przeważały kobiety (60 proc.). Badania zrealizowane były metodą ilościową CAWI (wywiad wspomagany komputerowo). Do badania wylosowano placówki z województwa świętokrzyskiego, wielkopolskiego, mazowieckiego, podkarpackiego oraz małopolskiego. Ogółem przebadano nauczycieli zatrudnionych w 28 szkołach (w tym 12 podstawowych i 14 średnich).

Specyfika zawodu nauczyciela

Wybór nauczycieli jako grupy badanej podyktowany był kilkoma przesłankami.

Po pierwsze, jak wynika z badań, jest to grupa zawodowa silnie podatna na stres zawodowy i jego negatywne skutki.

Po drugie, nauczyciele to pracownicy wykorzystują dom jako część swojego miejsca pracy, stąd ryzyko pojawienia się konfliktów na linii praca – życie osobiste jest wysokie.

Po trzecie, jest to grupa, w której proces regeneracji po pracy może być problematyczny. Organizacja dnia pracy nauczyciela w dużej mierze zależy od systemu szkolnego – np.: czas pracy, a także liczba i czas trwania przerw między zajęciami jest odgórnie zaplanowany, poza tym przerwy w pracy nauczycieli mogą być przerywane (np.: przez uczniów, bądź kolegów proszących o pomoc), podczas przerw mogą im zostać zlecone dodatkowe zadania (np. nadzorowanie uczniów).

Wielu nauczycieli swoje zadania związane z pracą realizuje w domu, a to może znacznie utrudniać rozdzielenie czasu przeznaczonego na pracę i odpoczynek oraz zdystansowanie się od spraw zawodowych, np.: myśli o pracy mogą zostać wywołane widokiem niesprawdzonych testów, bądź zeszytów do przejrzenia. To wszystko może osłabiać poczucie kontroli, utrudniać regenerację i w konsekwencji pogarszać funkcjonowanie zawodowe nauczycieli.

Należy podkreślić, że stres doświadczany przez nauczycieli ma wpływ nie tylko na pracę ich samych, lecz także na funkcjonowanie współpracowników, a także uczniów – podkreśla dr hab. Łukasz Baka, psycholog z Pracowni Psychologii i Socjologii Pracy CIOP-PIB, kierownik projektu badawczego. Badacze znaleźli na przykład pozytywną korelację między lękiem jako stanem nauczycieli a lękiem jako stanem ich uczniów. Nie jest do końca jasny kierunek tej zależności, prawdopodobne jest jednak, że zachodzi tutaj zjawisko sprzężenia zwrotnego – lęk nauczycieli przenosi się na ich uczniów, a następnie zwrotnie oddziałuje na nauczycieli.

Do badanych przez naukowców z CIOP-PIB uwarunkowań włączono zarówno czynniki ryzyka (wymagania w pracy), silne strony (zasoby w pracy), jak również sposoby funkcjonowania nauczycieli w czasie wolnym, tj. metody regeneracji po pracy i ruminacje o pracy (czyli natrętne myśli o pracy). Wymagania w pracy dotyczyły:

• wymagań ilościowych, emocjonalnych i poznawczych,
• tempa pracy,
• mobbingu.

Zasoby w pracy objęły poczucie kontroli w pracy, wsparcie od przełożonych i współpracowników oraz sprawiedliwość organizacyjną.

Wyniki badań nie są pomyślne

Analiza wyników badań wykazała, że wymagania stawiane przed nauczycielami wiążą się dodatnio z wyczerpaniem i depresją, ujemnie zaś ze zdolnością do pracy. Oznacza to, że im większa są ilościowe, emocjonalne i poznawcze wymagania w pracy nauczycieli, a także jej tempo i odczuwany poziom mobbingu, tym wyższy jest poziom wyczerpania oraz zaburzeń depresyjnych. Wzrost poziomu tych czynników oznacza także spadek zdolności do pracy.

Jak wesprzeć nauczycieli?

Dla poprawy zdrowia psychofizycznego oraz zdolności do pracy u nauczycieli należy wprowadzać takie zmiany organizacyjne, które podnosić będą ich poczucie kontroli w miejscu pracy, poczucie sprawiedliwości społecznej, a także wsparcie od przełożonych oraz współpracowników.

W kolejnym etapie prac (2024 r.) zaplanowano przeprowadzenie wywiadów pogłębionych z nauczycielami i kadrą kierowniczą placówek oświatowych na temat fizycznych i psychospołecznych warunków pracy nauczycieli, stanu zdrowia psychofizycznego oraz potrzeb w zakresie sposobów lepszego radzenia sobie ze stresem i mobbingiem w szkole.

W 2025 roku natomiast wyniki badań zostaną wykorzystane do przygotowania specjalistycznej aplikacji mobilnej FITNESS DLA NAUCZYCIELI zachęcającej do aktywności fizycznej w przerwach w pracy oraz w czasie wolnym po pracy, a także materiału informacyjnego dla nauczycieli na temat radzenia sobie ze stresem oraz sposobów regeneracji organizmu po pracy.

źródło: informacja prasowa Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego.