Rekenkamer: CO2-opslag onder zeebodem kassa voor bedrijfsleven

De CO2 walmt de lucht in bij een fabriek van Air Products in de Rotterdamse Haven.

Wel de lusten, niet de lasten. Dat is in zes woorden de positie van vier industriereuzen ten opzichte van het Porthos-project, samengevat door de Algemene Rekenkamer. Het draait om de opslag van CO2 in een gasveld onder de Noordzee.

Als het project slaagt, en de Rekenkamer is daar optimistisch over, levert het op klimaatgebied een flinke winst op. De CO2 die dankzij het project níet in de lucht komt, brengt het halen van een klimaatdoel significant dichterbij.

Forse bijdrage aan klimaatdoel

Dat doel is dat de industrie in 2030 jaarlijks bijna 21 megaton CO2 minder uitstoot dan in 2022. Porthos scheelt 2,3 megaton, 11 procent van het doel. “Dat is direct en heel concreet”, zegt Barbara Joziasse, bestuurder van de Algemene Rekenkamer. Deze onafhankelijke instantie checkt of overheidsgeld wel volgens de regels wordt uitgegeven.

Porthos is verder vooral een lucratieve business voor bedrijven die zo hun CO2-uitstoot kunnen verminderen. “De overheid doet zichzelf tekort, als je kijkt naar de lusten en de lasten”, zegt Joziasse. “Het risico ligt vooral bij het rijk, terwijl de lusten in de vorm van rendement vooral neerdalen bij bedrijven. Dat zou anders moeten kunnen.”

De klanten van het project – dat wordt gerund door drie staatsbedrijven – zijn vier grote CO2-uitstoters in de Rotterdamse Haven: de oliereuzen Shell en ExxonMobil en de gasbedrijven Air Products en Air Liquide. Zij zullen vooral profiteren van de eerste keer dat deze uitvinding om CO2-uitstoot te verminderen in Nederland wordt toegepast.

Wat is het?

Het draait allemaal om het afvangen van CO2 om het vervolgens via een buis in een – doorgaans leeg – gasveld te pompen. Dit wordt carbon capture and storage genoemd, afgekort tot CCS. De CO2 verdwijnt onder de zeebodem, en dus hoeven de deelnemende bedrijven er geen uitstootrechten voor te kopen op een hiervoor bestemde veiling.

De verwachting is dat de prijs van deze rechten in de komende jaren zal stijgen. Het aantal beschikbare rechten wordt namelijk afgeknepen. Hoe hoger de prijs, hoe meer het de bedrijven scheelt. Zij kunnen rechten die ze al hadden en niet hoeven in te zetten voor hun eigen uitstoot met winst verkopen. Of het scheelt ze inkoop van dure rechten, legt Joziasse uit.

Fors rendement

Al met al levert het de bedrijven een winst op van 34 cent per euro die ze erin steken. Daartegenover staat dat het rendement voor de bedrijven die Porthos aanleggen vermoedelijk 2,2 procent zal zijn. Een stuk lager dan de 6,6 procent waarop was gerekend.

Het project wordt uitgevoerd door EBN, Gasunie en het Havenbedrijf Rotterdam. Deze bedrijven zijn allemaal in handen van de staat. Hoe lager hun rendement, hoe minder dividend ze naar de schatkist kunnen overmaken.

Lessen voor de toekomst

Hier had de staat betere afspraken over kunnen maken, concludeert de Rekenkamer. Al was het maar omdat de rekeningen als er in de verre toekomst iets misgaat met het project allemaal bij de staat terechtkomen.

In 2026 wordt – als alles goed gaat – een begin gemaakt met het vullen van het gasveld met CO2. Dat stopt in 2042. Dan is het veld vol. Daarna trekken de bedrijven hun handen ervan af. Als er dan nog iets misgaat, draaien de drie betrokken staatsbedrijven ervoor op.

Hun verantwoordelijkheid houdt ook weer ergens op, in 2062 is de afspraak. En vanaf dan draagt de staat alle risico’s. “Vanwege de risico’s op lange termijn doet de rijksoverheid daardoor zichzelf tekort”, oordeelt de Rekenkamer.

Minder of zelfs geen subsidie nodig

De overheid profiteert zelf overigens ook van de verwachte hoge prijs voor CO2-uitstootrechten. De pot van 2,1 miljard euro subsidie hoeft misschien niet aangesproken te worden, aldus de Rekenkamer. En dat scheelt de belastingbetaler dus geld.

Tegenover die potentiële meevaller staat nog wel een – weliswaar kleinere – tegenvaller. Er blijft gas achter in het veld waar de CO2 in wordt geïnjecteerd. Hiervoor krijgt de eigenaar van het resterende gas, olie- en gasbedrijf Taqa uit de Abu Dhabi, compensatie. Het gas alsnog oppompen is ‘helaas een gepasseerd station’, aldus Joziasse.

Forse tegenvaller vanwege hoge gasprijs

En die vergoeding valt vanwege de gestegen gasprijs mogelijk tot wel honderden miljoenen euro’s hoger uit dan geraamd. Hoeveel hoger is onduidelijk, omdat het om vertrouwelijke informatie gaat, aldus de Rekenkamer.

Porthos en de industrie hebben wel een afspraak om de extra kosten eerlijk te verdelen. Al zitten hier ook weer een paar addertjes onder het gras, ontdekte de Rekenkamer. De eerste miljoenen euro’s compensatie zijn voor Porthos (lees: de staat).

Daarnaast is er een plafond afgesproken tot waar het ‘eerlijk delen’-principe geldt. Dat plafond loopt in de honderden miljoenen. Alles wat erboven ligt, is weer alleen voor Porthos. Saillant detail is verder dat de Tweede Kamer niet is ingelicht over deze tegenvaller door de ministers van Economische Zaken en Klimaat die zich met Porthos hebben bezig gehouden.

Zelfs het simpele feit dat het gasveld helemaal niet leeg was, is nooit aan de Kamer gemeld. “Wij vinden dat opmerkelijk”, zegt Barbara Joziasse.