Protesten in Georgië: moet het land naar Europa of toch naar Rusland toe bewegen?

Vanavond zijn in Georgië voor de vierde nacht op rij duizenden mensen de straat opgegaan uit onvrede over een omstreden wetsvoorstel. Dat zou pro-Russisch en anti-Europees zijn, zeggen tegenstanders van de wet, onder wie veel westerse overheden.

De Georgiërs en hun regering lijken steeds meer lijnrecht tegenover elkaar te komen staan in hun visie op Europa. Van jongeren tot ouderen, en van profvoetballers tot de achterban van de regerende partij. Georgiërs uit alle lagen van de samenleving zijn de afgelopen vier nachten aanwezig bij grootschalige protesten in de hoofdstad Tbilisi. Gisteren waren zo’n 20.000 mensen op de been.

Ze protesteren tegen een nieuwe wet, waar het parlement van Georgië gisteren mee instemde – zich niets aantrekkend van de betogers die al twee dagen voor het parlementsgebouw stonden. De wet wordt ook wel de ‘buitenlandse agenten-wet’ genoemd. De wet verplicht organisaties zich bij de overheid te registreren als ‘buitenlands agent’ als meer dan 20 procent van hun financiering uit het buitenland komt, met allerlei restricties als gevolg.

Volgens tegenstanders is de wet gebaseerd op een repressieve Russische wet, die critici van het regime de mond snoert. Veel onafhankelijke niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) en media krijgen namelijk buitenlandse donaties en subsidies. “Met deze wet wil de regering organisaties muilkorven die een waakhondfunctie hebben in de maatschappij en de regering controleren”, zegt Georgiëkenner Jelger Groeneveld.

Europa of Rusland?

‘Nee tegen de Russische wet!’, scanderen de betogers voor het Georgische parlementsgebouw luidkeels. “Vandaag is een trieste dag voor Georgië, omdat onze regering een nieuwe stap richting Rusland, en weg van Europa heeft gezet”, zegt de aanwezige 88-jarige demonstrante Makvala Naskidashvili tegen persbureau AFP.

Want dat is waar deze protesten echt over gaan: zoekt Georgië toenadering tot Europa, of tot Rusland? De wet staat daar symbool voor.

Volgens tegenstanders is de wet anti-Europees, omdat deze democratische waarden ondermijnt. Westerse leiders en hoge Europese functionarissen hebben zich er kritisch over uitgelaten. “Dit is een zeer zorgwekkende ontwikkeling, zei EU-buitenlandchef Josep Borrell. “Deze wet is niet in overeenstemming met de kernnormen en -waarden van de EU.” Ook Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad, zei op X dat ‘de wet Georgië verder weg van de EU zal brengen en niet dichterbij.”

EU-lidmaatschap in gevaar

Het EU-lidmaatschap van Georgië komt door de wet in gevaar. En dat terwijl de EU het land vorig jaar juist benoemde tot kandidaat-lid. De regering diende daar een aanvraag voor in na druk vanuit de samenleving. Ruim tachtig procent van de Georgiërs is namelijk vóór aansluiting bij Europa, bleek uit een peiling van de ngo The National Democratic Institute.

De regering toont zich ondertussen steeds minder Europagezind. “De regeringspartij Georgische Droom heeft altijd een pro-Europees verhaal opgehangen voor de stemmers. En formeel zegt de regering nog steeds pro-EU te zijn, maar dat is alleen voor de bühne”, zegt Groeneveld. “Hun acties zijn ondertussen erg anti-Europees.”

Georgische Droom verdedigt de wet door te zeggen dat deze juist Europees is, omdat deze tot meer transparantie leidt. Georgië heeft echter al een wet die organisaties verplicht transparant te zijn over hun financiën, zegt Groeneveld. “Dat is iets anders dan wat deze wet beoogt, die voornamelijk ngo’s op de korrel neemt. Georgische Droom leeft in haar eigen werkelijkheid.”

Macht bestendigen

Vorig jaar probeerde de regeringspartij de omstreden wet er al door te krijgen. Maar na grote protesten, en druk vanuit de EU, zag Georgische Droom daar toch vanaf. “Nu probeert de partij het weer omdat de EU-kandidaatstatus toch al binnen is”, zegt Groeneveld. “Die status zet de partij bovendien in als campagnemiddel, voor haar overwegend pro-Europese achterban.”

Betekent dit dan dat Georgië dichter naar Rusland toe beweegt? In ieder geval niet in die woorden, zegt Groeneveld. “De regering kan niet openlijk zeggen dat het sympathiseert met Rusland, dat gaat de bevolking echt niet pikken. Maar de manier van bestuur van de twee komt wel steeds meer overeen.” En die manier gaat volgens Groeneveld niet samen met de Europese voorwaarden voor toetreding, waarin onafhankelijke overheidsinstellingen, rechtspraak en anti-corruptie centraal staan.

Het is daarmee niet meteen gezegd dat Georgië zich door Rusland heeft laten dicteren bij het instemmen met deze wet. “Op dit moment geldt vooral een drijfveer van binnenuit. De huidige leiders willen hun eigen macht bestendigen.” Volgens de Amerikaanse ngo Freedom House vertoont Georgië inderdaad steeds meer trekjes van een autoritair regime.

Het moment voor verandering

In Georgië moet een wet drie keer door het parlement worden gestemd om van kracht te worden. Groeneveld betwijfelt of de protesten iets kunnen veranderen aan de volgende twee stemmingen. “Alles wijst erop dat de regeringspartij dit doordrukt.”

De bevolking kan de ingezette anti-Europese koers van Georgië in dat geval nog veranderen in oktober, als er verkiezingen zijn in het land. “Veel Georgiërs lijken zich daar bewust van: dat dat het moment is voor verandering”, zegt Groeneveld. “Maar het hangt af van de mate waarin de weinig effectieve oppositie mensen kan overtuigen die al jaren loyaal zijn aan Georgische Droom.”

De 88-jarige demonstrante voor het parlementsgebouw houdt hoop. “Naast triest ben ik tegelijkertijd ook blij, omdat ik zo’n eenheid onder de jeugd zie”, zegt ze. “Het zijn trotse Europeanen en ze zullen hun Europese droom door niemand laten bederven.”