Gedwongen betalen voor Facebook en Instagram niet oké, zeggen toezichthouders

Facebook en Instagram gebruiken kan op twee manieren: gratis met advertenties of betaald zonder (beeld ter illustratie).

Facebook, Instagram en andere sociale media mogen gebruikers niet dwingen om hun platform alleen gratis te gebruiken als ze specifiek op hen gerichte advertenties te zien krijgen. Dat zeggen de privacytoezichthouders van Europa vandaag in een gezamenlijke verklaring.

Je hebt de melding vast voorbij zien komen als je inlogt op Facebook en Instagram: de app gratis blijven gebruiken, of een abonnement afsluiten. Kosten: 9,99 euro per maand. Met dat abonnement worden je gegevens niet gebruikt voor advertenties. Je kunt dan door Facebook en Instagram scrollen zonder advertenties te zien.

Advertenties op jou toegespitst

Meta, het bedrijf achter Facebook en Instagram, verdient miljarden door jou en andere gebruikers advertenties voor te schotelen. Hoe meer informatie het bedrijf over jou heeft, hoe gerichter die advertenties op jou kunnen worden toegespitst.

Dat is interessant voor adverteerders. Want voor bedrijven is het weggegooid geld om advertenties te laten zien aan mensen die daar (zeer waarschijnlijk) toch geen producten kopen.

Maar de Europese wetgeving zit Meta in de weg. Het bedrijf ervaart druk vanuit de Europese Commissie en nationale privacytoezichthouders. Daarom biedt het sinds een half jaar de optie aan: gratis, met advertenties – of betalen en een platform zonder advertenties.

Dat nieuwe model kwam ook weer onder druk te staan, onder meer van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), de Nederlandse privacytoezichthouder.

Want als Meta informatie met jouw toestemming wil verzamelen, moet jij die toestemming wel ‘vrij’ kunnen geven.

Want zet het bedrijf je niet te erg onder druk om voor de gratis variant te kiezen, omdat het alternatief zeker 9,99 euro per maand kost? Wie het abonnement via zijn smartphone afsluit, betaalt zelfs 12,99 euro per maand.

Dat is zo’n 120 tot 156 euro per jaar voor een dienst die je óók kan gebruiken zonder dat het je geld kost.

Facebook en Instagram ‘niet alleen voor rijke mensen’

“Privacy is een grondrecht, niet alleen voor rijke mensen”, reageerde de AP daarom in januari. De Nederlandse toezichthouder wilde samen met Europese collega’s tot een gezamenlijk standpunt hierover komen.

Dat is er dus nu. De Europese toezichthouders zeggen dat kiezen tussen een betaald abonnement zonder gevolgd te worden en een gratis account dat wél gevolgd wordt ‘geen eerlijke keus’ is.

“Gebruikers worden dan eigenlijk gedwongen te kiezen voor betalen met hun persoonsgegevens”, stellen de toezichthouders. “Zeker als de prijs voor een betaald abonnement hoog is.”

De privacywaakhonden vinden dat Meta ook de optie moet aanbieden om Facebook en Instagram gratis te gebruiken, waarbij je wel advertenties ziet, maar die niet op jou zijn toegespitst.

Onderzoek loopt al

Een onderzoek naar het ‘pay or okay’-model van Meta loopt al. In maart kondigde de Europese Commissie aan of de werkwijze van het bedrijf voldoet aan nieuwe Europese regels.

De Autoriteit Persoonsgegevens is blij met het gezamenlijke standpunt (in dit Engelstalige document volledig te lezen). De Nederlandse toezichthouder en zijn Europese collega’s noemen Meta of andere socialemediabedrijven daarin niet bij naam.

Voorzitter Aleid Wolfsen is heel blij, zegt hij tegen RTL Nieuws. “Er is veel discussie of dit ‘pay or okay’-model is toegestaan. Dit standpunt maakt duidelijk dat een zwart-wit aanbod van gratis en betalen niet goed is. Er moet een eerlijk alternatief zijn.”

Duidelijkheid voor Meta en toezichthouders

Het standpunt van de Europese privacytoezichthouders zorgt voor duidelijkheid, zegt Wolfsen. Ook voor bedrijven zoals Meta. “De bedrijven weten nu wat ze wel en niet kunnen doen. Ze weten waar ze aan toe zijn.”

Toch kan het nog even duren voordat een toezichthouder zich uitspreekt over Facebook en Instagram. De Europese Commissie zal het standpunt meenemen, zegt Wolfsen. Maar een uitspraak in dit onderzoek laat waarschijnlijk tot begin 2025 op zich wachten.

Ierland

“Ook onze Ierse collega’s kunnen kwesties met dit kader in de hand beoordelen”, zegt Wolfsen. De positie van Ierse privacytoezichthouder is belangrijk, omdat Meta’s hoofdkantoor voor Europa in Ierland staat.

Het initiatief voor een privacyonderzoek ligt dus in Ierland. Die toezichthouder krijgt regelmatig kritiek, omdat het te soft zou zijn voor Meta en andere grote techbedrijven.

RTL Nieuws heeft Meta in aanloop naar de bekendmaking om een reactie gevraagd, maar het bedrijf heeft nog geen antwoord gegeven.