Buurtkoelkast groot succes in Zutphen: 'Mensen fietsen om voor gratis eten'

Ze duiken steeds vaker op: openbare koelkasten waar gratis eten en drinken uit kan worden gehaald. In Zutphen verscheen onlangs de vierde van de stad. Ook in Rotterdam en Leeuwarden vindt het concept navolging. “Ons doel is voedselverspilling voorkomen”, zeggen de initiatiefnemers. “Dat het ook arme mensen helpt, is een mooie bijkomstigheid.”

Niek Huijsmans van Stadsonderneming Zutphen is trots op de vierde buurtkoelkast in zijn stad. “In Engeland maakte men al succesvol gebruik van buurtkoelkasten, dus toen dachten wij dat het wel een goed idee zou zijn om het naar Zutphen te halen”, blikt hij terug.

De eerste werd geopend in najaar 2021 in de wijk De Hoven. Een half jaar later konden mensen ook terecht in Warnsveld en Waterkwartier. “De meest recente staat in de wijk Noordveen.”

Op meer plekken

Ook op andere plekken vindt de buurtkoelkast navolging. In Leeuwarden worden er een aantal door vrijwilligers van de gemeente gerund. Bewoners van Delfshaven in Rotterdam zijn zelf een met het idee aan de slag gegaan. En in verschillende dorpen en steden in Noord-Nederland is de Noord Nederlandse Coöperatie van Zorgorganisaties (NNCZ) met het concept begonnen.

Officiële cijfers zijn er niet, maar een voorzichtige schatting leert dat er in heel Nederland inmiddels enkele tientallen buurtkoelkasten in gebruik zijn.

Alleenstaande moeder

De koelkasten in Zutphen worden gevuld door winkeliers die wat over hebben, of door buurtbewoners. Een netwerk van vrijwilligers onderhoudt de apparaten en houdt een oogje in het zeil. Lia Kruise is coördinator van het project in Zutphen.

“Vroeger was ik alleenstaande moeder en had ik weinig geld”, zegt ze, terwijl we bij bakker Luc IJsseldijk op de markt in Zutphen staan. “Ik redde me wel, maar mensen hielpen mij met kleine dingen en juist dat kleine kan enorm helpen”, zegt ze over haar deelname aan het project.

Bakker Luc werkt mee vanuit dezelfde gedachte: “De buurtkoelkasten zijn een mooi concept. En ik houd altijd wel iets over als ik donderdag op de markt in Zutphen sta”, zegt hij terwijl hij coördinator Lia twee broden meegeeft. “Zo komt het bij de mensen terecht die het nodig hebben.”

Vanaf de markt loopt Lia naar de auto om naar De Hoven te rijden. Ze is sinds de jaren tachtig bezig met biologisch eten. “De buurtkoelkasten zijn leuk om te doen. En het is nodig tegen verspilling van voedsel en de verspilling van de aarde. Daar moet je zuinig op zijn”, zegt ze terwijl we over de brug over de IJssel rijden.

Appelmoes en ketchup

De buurtkoelkast in De Hoven staat op een centrale plek in de wijk. “De Hoven is net een klein dorp, een gemeenschap op zich”, zegt vrijwilliger Heleen Wannee, als Lia bij de koelkast aankomt. Heleen maakt de koelkast schoon en vult hem regelmatig.

“In deze wijk ligt Mulderskamp, een armoede blokje met hele kleine huurwoningen. Voor de mensen daar is deze buurtkoelkast een welkome aanvulling.”

Lia legt de broden van bakker Luc op een schap en Heleen stopt wat groente, appelmoes en een fles ketchup in de koelkast. Beiden kopen wekelijks aan tien euro boodschappen om te delen. Dat doen ze met hun eigen geld.

“Gisteren is de koelkast in De Hoven goed gevuld met groenten en nu is alles al weg”, zegt Heleen. “Als ik er vlees in leg, is dat binnen twee uur verdwenen.”

En inderdaad: al snel komt de eerste gebruiker neuzen in de koelkast in de wijk. De grote pot appelmoes verdwijnt in zijn even grote broekzak. Vrijwel tegelijkertijd komt buurtbewoner Arno Suter aanfietsen. Hij haalt een paar asperges uit zijn fietstas.

“Die blijven vrij lang goed en ik gun een ander deze groente”, zegt hij, terwijl hij de tomatenketchup uit de koelkast pakt. “Dat vind ik lekker met prei en macaroni. Heerlijk om te koken!”

Paaseitjes

Arno komt eens per week kijken wat er in de koelkast ligt. “Ik maak er gebruik van vanuit idealisme, maar ook omdat ik zelf geen nagel heb om aan mijn kont te krabben”, zegt hij. “Delen helpt.”

Ook Eveline maakt dankbaar gebruik van het aanbod. Ze is een alleenstaande moeder met drie kinderen. “We moeten rondkomen van één inkomen en vallen tussen wal en schip”, zegt ze. Helemaal rondkomen lukt niet. Maar voor subsidies van de gemeente komt ze ook niet in aanmerking.

De buurtkoelkast geeft Eveline rust: “Ik neem vaak groenten en brood mee. En met Pasen was het fijn dat de kinderen voor het eerst paaseitjes hadden. Kinderen houden zo aansluiting met hun leeftijdsgenoten”, zegt ze. “Hoewel het onzin is, voel je je toch een slechte ouder als je je kinderen niet alles kunt bieden.”

Jampotjes met bedankbriefje

Het concept brengt ook verbinding, zeggen de betrokkenen. Een vrouw in de wijk maakt bijvoorbeeld veel jam, teveel voor haar alleen. Ze deelt het via de buurtkoelkast. “En wij brengen de lege potjes terug met een bedankbriefje”, zegt Eveline.

Als we uiteindelijk terugrijden naar het centrum, zien we Arno fietsen op de IJsselspoorbrug, op weg naar huis. “Voor veel mensen zijn de buurtkoelkasten belangrijk”, zegt Lia. “Zij fietsen er graag voor om.”