Stukje bij beetje vreet de Sahara het groen op, Afrika kleurt steeds geler

“Er is geen eten, we hebben honger, en we kunnen nergens werken.” Dat zegt boer Bukar tegen nieuwszender Al Jazeera. Zijn familie woont op de rand van de Sahara in Nigeria, de woestijn die meerdere van hun boerderijen begroef. Want dát die woestijn steeds groter wordt, is geen geheim. En het levert serieuze problemen op.

De meest directe problemen zijn er natuurlijk voor de mensen die aan die randen wonen. Zoals voor Bukar dus, hij vertelt dat de Sahara in de loop der jaren al 10 boerderijen van hem, zijn broers en vader heeft opgeslokt. Hun huis moesten ze verlaten, net als vele anderen in de regio.

Ze verbouwden bonen, gierst en aardnoten, maar van de opbrengst is amper wat over. Nog niet eens een zak per oogst, van de 30 die er eerder van het land te halen waren.

De Sahara werd in een eeuw tijd 10 procent groter, concludeerden onderzoekers van de universiteit van Maryland eerder. Die groei is in het noorden, maar ook het zuiden van de woestijn. Er zijn twee oorzaken: de temperatuur van het zeewater en klimaatverandering. Die laatste draagt voor ongeveer een derde bij, stellen de onderzoekers.

Dat ligt voornamelijk aan de droogte. Door het uitblijven van regen heeft de zon vrij spel. “Hoe droger een gebied, hoe makkelijker de energie van de zon wordt omgezet voor opwarming, in plaats van dat het wordt gebruikt voor verdamping”, zegt Maurice Middendorp van Buienradar.

En die opwarming zorgde begin deze maand zelfs voor vele extra doden. In Mali was het op 3 april 48,5 graden, de warmste dag ooit in het land. Intense hitte teisterde het land vijf dagen en nachten. Mortuaria in de hoofdstad Bamako lagen zo vol, dat mensen hun overleden dierbaren soms thuis moesten houden. Ziekenhuizen meldden dat veel van de overleden mensen door de hitte aan hun einde waren gekomen.

‘Dit is het verschil tussen leven en dood’

Een nieuw rapport van de World Weather Attribution is er duidelijk over: het kon zó heet worden door de uitstoot van fossiele brandstoffen. De hittegolf zou volgens de onderzoekers 1,5 graad koeler zijn geweest zonder de invloed van de mens op het klimaat.

Klinkt misschien niet veel, maar dat weerspreekt Kiswendsida Guigma, klimaatonderzoeker bij het Rode Kruis. “Dit is het verschil tussen leven en dood voor veel mensen”, zegt hij tegen The Guardian.

Niet alleen zorgt de extra hitte voor meer doden, er verdwijnt ook vruchtbare grond. “Het zorgt voor enorme problemen in landen als Burkina Faso, Mali en het noorden van Nigeria”, zegt Afrika-correspondent Sophie van Leeuwen. “Daar waar de woestijn oprukt, moet land worden opgegeven aan de woestijn.”

Mensen verliezen daar hun bron van inkomsten, hun huis, hun leven dat generaties werd doorgegeven. “Meer jonge mannen pakken daardoor een geweer op, sluiten zich aan bij jihadistische groepen. Overheden zijn in deze landen ook erg instabiel. Dat heeft indirect ook met klimaatverandering te maken.”

Richting Spanje

Van Leeuwen benadrukt hoe veel woestijn er eigenlijk is bijgekomen in een eeuw. 10 procent, op een woestijn van 9 miljoen vierkante kilometer. “Echt gigantisch, en hij dreigt ook de Middellandse Zee over te steken richting Spanje.”

Klimaatspecialist Heleen Ekker van RTL Nieuws ziet dat ook gebeuren. “De Sahara is over de zee aan het stappen, het Mediterraanse gebied is echt een hotspot voor klimaatverandering. De 50 graden is ook al bereikt.”

Van Leeuwen stelt dat meer woestijn vooral criminelen in de kaart speelt. De mensensmokkel via Niger is volgens de correspondent aan het toenemen. Dat komt voornamelijk door een gebrek aan controle in de Sahara.

“In Niger is vorig jaar een coup geweest. Daar wil de nieuwe regering niks meer met het Westen te maken hebben. En dat terwijl de VS daar een dronebasis heeft om te monitoren wat er in de Sahara gebeurt. Daar mogen ze nu geen gebruik meer van maken.”

Hitte, droogte, doden en verlies van land dus. Het klinkt niet erg opbeurend allemaal. Toch zijn er ook vele projecten en plannen om de Saharagroei een halt toe te roepen. Een probleem daarbij zijn de financiën, want waar westerse landen vaak diepe zakken hebben om maatregelen te nemen, is dat in de meeste Afrikaanse landen minder het geval.

The Great Green Wall

Een belangrijk voorbeeld van een initiatief is de Great Green Wall. Het plan in het kort: een groene lijn creëren over de hele breedte van de Sahel in Afrika, 15 kilometer breed en 8000 kilometer lang. Hij moet bestaan uit bomen, vegetatie, gras en andere planten.

Het plan van de Afrikaanse Unie stamt al uit 2007. Er werd een voortvarend begin gemaakt en vooral Ethiopië wist op die manier al veel land terug te winnen, maar het project staat onder druk. “Nieuwe regeringen willen soms de samenwerkingen stoppen, en er wordt vooral gekeken naar het Westen voor de financiën. Het is voor een deel aangelegd, maar nog lang niet af”, zegt correspondent Van Leeuwen.

Maar het Westen is sceptisch over nieuwe betalingen. “In veel landen gaat het niet goed. Er is niet veel budget en het geld dat er is, gaat mogelijk niet naar bomen in de Sahara, want er is veel corruptie. Dat is echt het grootste probleem.”