Betere wetten nodig om milieurechtszaken te vermijden
Betere wetten nodig om milieurechtszaken te vermijden
Dat overheidsbesluiten over milieukwesties steeds vaker in de rechtbank worden aangevochten, heeft de politiek vooral aan zichzelf te wijten. De bekendste voorbeelden zijn de klimaatzaak van Urgenda tegen de staat, van Milieudefensie tegen Shell en het stikstofbesluit van de Raad van State. De Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur komt in een onderzoek naar de 'juridisering van de leefomgeving' tot de conclusie dat de rechtszaken voortkomen uit opportunistische wetgeving en gebrekkige handhaving. Om rechtszaken te vermijden zijn betere wetten nodig.
De Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (Rli) stelde het advies 'Met recht balanceren: juridisering in de leefomgeving' op naar aanleiding van het hoofdlijnenakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB. Net als een meerderheid in de Tweede Kamer willen de coalitiepartijen de mogelijkheden van burgers, ngo's en bedrijven inperken om de overheid via de rechtspraak bij te sturen.
De uitkomst van het onderzoek naar de vraag of er sprake is van juridisering van de leefomgeving is klip en klaar: dat is zo. Kabinet en parlement schieten te kort bij het bewaken van de rechtsstaat.
Volgens de Rli is de politiek verantwoordelijk voor deze situatie, door opportunistische wetgeving en slechte handhaving. "Uit onze analyse komt het beeld naar voren dat wetgever en bestuur regelmatig verzuimen moeilijke beslissingen over milieu en schaarse ruimte te nemen", aldus de Raad. De wetgever zoekt stelselmatig de grenzen op van EU-regelgeving, en op vergunningverlening en handhaving schiet het toezicht tekort. Vandaar de gang naar de rechter.
De facto constateert de Rli een 'disbalans' in de trias politica. In een democratische rechtsstaat is een scheiding tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht "wezenlijk en onmisbaar". Dat zijn respectievelijk het parlement, overheden (kabinet, provinciebestuur, college van B en W) en de rechters. "In Nederland is het evenwicht in deze trias politica volgens het adviescollege verstoord geraakt, omdat het openbaar bestuur zijn wettelijke taken (toezicht en handhaving) verwaarloost en gemeenteraden en parlement daar onvoldoende op controleren," aldus de Volkskrant.
Door de gebrekkige wetgeving en dit falende toezicht en handhaving worden rechters nu vaak gezien als de 'redder in laatste instantie'. Kijk naar de PAS-melders, zegt Niels Koeman, lid van de Rli, in het FD. Op grond van het Programma Aanpak Stikstof dachten duizenden boerenbedrijven geen natuurvergunning nodig te hebben. "En dan valt jaren later, na een paar jaar procederen, de bijl en is het antwoord, "nee, het was toch niet goed'. Dat is natuurlijk zowel juridisch, als maatschappelijk als financieel niet iets om blij over te worden."
De Raad heeft een aantal concrete en overzichtelijke aanbevelingen voor het nieuwe kabinet: versterk om te beginnen de juridische afdelingen op de ministeries en bij voorkeur ook bij gemeenten en provincies. Stel een Adviseur-Generaal aan bij de Raad van State, vergelijkbaar met een advocaat-generaal bij de Hoge Raad, die wetsvoorstellen beoordeelt op grondwettelijkheid en Europese regelgeving. Maak 'betere wetten', die robuust en goed doordacht binnen de lijntjes van Europese richtlijnen blijven, in plaats van de grenzen op te zoeken. Ook moeten er meer aandacht en middelen gaan naar handhaving, in de vorm van het actualiseren van vergunningen en het verbeteren van toezicht op naleving.
Tenslotte adviseert de Raad de vertraging en achterstanden bij een rechtsgang te verhelpen door het schrappen van de mogelijkheid in beroep te gaan bij de Raad van State of misschien juist rechtstreeks door de Raad van State te laten behandelen, zonder tussenkomst van een gewone rechtbank. Dat zou je kunnen zien als een 'inperking' van rechten. Volgens de Rli is het juist een kwestie van terugbrengen van de balans in de rolverdeling tussen wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht, via de voorkant van het wetgevingsproces.