Griezelig en gevaarlijk, zegt klimaatwetenschapper Stefan Rahmstorf

Griezelig en gevaarlijk, zegt klimaatwetenschapper Stefan Rahmstorf

De dreiging van de instorting van de zeestroming die het noordelijk halfrond verwarmt, lang beschouwd als een vergezochte klimaatramp, lijkt volgens nieuwe studies nu werkelijkheid te worden. "Dit is iets dat we ten koste van alles moeten vermijden", waarschuwt de Duitse oceanograaf Stefan Rahmstorf.

We citeerden hem al in de lange, schijnbaar klimaatsceptische discussie over minder plastic of minder voedselverspilling naar aanleiding van plasticvrije komkommer en paprika's. Dat was toen oceanograaf en klimaatwetenschapper Stefan Rahmstorf een ontdekking onder klimaatwetenschappers wereldkundig maakte in Vilnius. Milieudeskundige en CBS-man Patrick Bogaart was er ook al eventjes van rechtop gaan zitten. Weervrouw Helga van Leur waarschuwde dat de soep misschien wat te heet was opgediend.

Rahmstorf ziet zich dé grote klimaatramp die pas veel later en bij ongewijzigd beleid zou mogen optreden volgens de modellen, al in de komende 15-40 jaar voltrekken. Al veel langer is bekend dat de warme zeestroom kan stilvallen, maar het vergt zoveel extra water dat het voorlopig voor onmogelijk werd gehouden. Als het gebeurt, is een zogenoemd tipping point bereikt waarmee het klimaat fundamenteel verandert en mensen de wereld niet meer kunnen gebruiken zoals ze dat gewend waren. Opeens lijkt dat tipping point heel dichtbij te zijn.

Maarten Keulemans schreef voor de Volkskrant een uitgebreid artikel over het griezelig dichtbije tipping point dat Rahmstorf ziet en peilde de reacties van Nederlandse collega's.

Op de steeds roder kleurende temperatuurkaart van de wereld is een opvallende, uitdijende blauwe vlek te zien voor de kust van Groenland. Dit kleine stukje zee, dat volgens klimaatwetenschappers in het jaar 2024 nog niet had moeten afkoelen, baart zorgen. "Dit is heel griezelig", zei Rahmstorf in Vilnius. De klimaatmodellen voorspelden deze afkoeling pas tegen 2100 als er heel veel extra water in de oceanen terecht is gekomen, maar het lijkt nu al te gebeuren.

De AMOC

De zeestroming waar Rahmstorf en andere wetenschappers over spreken, is de Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC). Deze stroming transporteert warm zeewater vanuit de evenaar naar het noorden. Het warme water koelt af in de noordelijke Atlantische Oceaan, geeft zijn warmte af, en zinkt naar de diepte om vervolgens terug te stromen naar de evenaar. Deze circulatie zorgt ervoor dat het noordelijk halfrond, en vooral Noord-Europa, een mild klimaat heeft.

Gevolgen van een stilvallende AMOC

Als de AMOC stilvalt, zijn de gevolgen dramatisch. De temperatuur in West-Europa zou aanzienlijk dalen, met een daling tot wel 3 graden per tien jaar in noordelijke landen. Volgens berekeningen van de klimaatwetenschappers René van Westen, Michael Kliphuis en Henk Dijkstra zou het in Nederland 's winters uiteindelijk 10 tot 15 graden kouder worden, met gemiddelde temperaturen in februari van min 5 graden of kouder. De zomermaanden zouden ook koeler worden, vergelijkbaar met de huidige temperaturen in april en mei. Het weer in onze streken zou heftig worden: hoosbuien, hagel en harde wind.

Als het scenario klopt, zal het ook droger worden. Zo’n 80% van het Britse landbouwareaal zou ongeschikt worden voor de teelt van gewassen, berekenden Britse onderzoekers die aan rampscenario's werken een tijdje geleden.

Niet alleen Europa zou getroffen worden. Wereldwijd zouden weerpatronen drastisch veranderen. Het regenseizoen in de Amazone zou verschuiven, en tropische regenval zou niet meer op het regenwoud vallen, wat grote gevolgen zou hebben voor de biodiversiteit en de landbouw.

Bijval

Onderzoekers zijn het erover eens dat dit scenario zeer zorgwekkend is. Tijdens een workshop aan de Universiteit Utrecht eerder deze maand waren zo'n veertig experts somber gestemd over de toekomst van de AMOC. Henk Dijkstra, hoogleraar dynamische oceanografie, benadrukt dat observaties aangeven dat de instorting van de golfstroom nu al niet ver weg meer is.

De Nederlandse oceanograaf Femke de Jong van het Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek (Nioz) wijst erop dat dit niet simpelweg betekent dat we strenge winters en mogelijk een Elfstedentocht zullen krijgen. 'Dit is iets waar we ons zorgen om maken,' zegt ze. De Jong en Dijkstra hebben een onderzoeksvoorstel ingediend om de plek nader te onderzoeken.

De recente Nederlandse studies bevestigen de angsten van Rahmstorf. Nog ongepubliceerde nieuwe berekeningen, ingezien door de Volkskrant, suggereren dat de opwarming van de aarde de stilval van de AMOC zou kunnen versnellen. Deze berekeningen tonen aan dat de instorting van de AMOC ergens tussen 2037 en 2064 een feit zou kunnen zijn, met een geschatte kans van 60% dat dit vóór 2050 gebeurt.

De dreiging is reëel en urgent. Rahmstorf benadrukt de noodzaak om fossiele brandstoffen uit te faseren en ontbossing te stoppen om de gevolgen van de klimaatverandering te beperken.

Ook volgens zijn collega-onderzoekers is de ontdekking van het vervroegde tipping point reden om nog harder te werken aan het uitbannen van fossiele brandstoffen en ontbossing. Of dat nog helpt, is onzeker geeft Ramhstorf toe per mail aan Keulemans.

'Dat wordt knokken'

Keulemans schreef al eerder over het effect van de versneld smeltende gletsjers in Groenland op de warme zeestroom. Dit weekend interviewde hij Bart van den Hurk, wetenschappelijk directeur van Deltares en hoogleraar klimaatwetenschap aan de VU die de opwarming voorlopig nog wel even door ziet gaan, maar niet bij de pakken neer wil zitten. Zelfs niet als de doelen van Parijs (1,5 graad opwarming) niet gehaald worden. Van den Hurk: "Er is heus een samenleving mogelijk die is aangepast op een 3 graden hogere temperatuur. Maar die samenleving ziet er anders uit, met een andere verdeling van gebieden die geschikt zijn voor bewoning en landbouw dan nu. En besluitvorming gaat langzaam. De ene provincie wacht nog een verkiezinkje af, de volgende gemeente wil nog even die ene woonwijk bouwen, omdat dat nu eenmaal zo is afgesproken. En intussen hebben we gewoon de tijd niet om een massale verandering van landgebruik, bewoning, landbouw en natuur voor elkaar te krijgen. Dat wordt dus knokken. Ik voorzie meer strijd, meer conflict. Een enorme shake-up van de verdeling tussen kansrijk en kansarm. Dat verontrust me."

Niets doen en verder uitstellen van tempo maken, zoals een aantal ministers in ons nieuwe kabinet lijkt te willen ondanks het hoofdlijnenakkoord, is wat hem betreft uit den boze.