Martelverhoor effectief? 'Levert vaak valse bekentenis op'
Beeld ter illustratie
Blauw geslagen ogen, opgezwollen gezichten en een afgesneden oor. De verdachten van de aanslag in Moskou zijn zichtbaar gemarteld tijdens hun verhoor. Drie van de vier verdachten zouden hebben bekend. Maar volgens deskundigen levert verhoor onder dwang niet altijd een betrouwbare bekentenis op. “Je krijgt de waarheid er niet per se mee boven tafel.”
De verdachten van de aanslag waarbij zeker 137 mensen zijn gedood, zijn voorgeleid aan de rechter. Daarbij was duidelijk te zien dat ze flink zijn toegetakeld.
“Het belang van Rusland lijkt niet om de waarheid boven tafel te krijgen. Eerder om te vergelden of een politiek statement uit te dragen”, zegt verhoorbegeleider en ex-aivd’er An Gaiser tegen Editie NL. Verhoren onder dwang, -of zelfs met marteling- is volgens haar geen effectieve manier om aan waarheidsvinding te doen. “In Nederland gaan we steeds verder weg van verhoor onder dwang. We weten dat dwang een bekentenis oplevert die vals is.”
Dat een bekentenis onder dwang vaak vals blijkt, heeft verschillende redenen. “Hoe meer stress de verdachte heeft, hoe sneller hij van de situatie af wil en wellicht een valse bekentenis aflegt. Om er maar vanaf te zijn.”
Dat bevestigt ook advocaat Geert-Jan Knoops. “Onder dwang geven verdachten van alles toe. Hoe harder je iemand aanpakt, hoe eerder iemand praat. Maar de waarheid krijg je daarmee niet per se boven tafel.”
Guantánamo Bay
Hij haalt het voorbeeld van de beruchte gevangenis Guantánamo Bay aan. “De CIA heeft in Guantánamo Bay en ook in de Abu Ghraibgevangenis in Irak een groot aantal verdachten ondervraagd met zeer harde verhoormethoden. Daar zijn bekentenissen uit voortgekomen en die bleken in de meeste gevallen niet te kloppen.”
“De FBI heeft daarna andere verhoormethoden gebruikt bij deze gevangenen en veel meer gewone verhoormethoden gebruikt, in de vorm van gesprekken, en zij hebben veel meer bruikbare en betrouwbare informatie gekregen.”
In Nederland mag er volgens Gaiser geen dwang worden gebruikt tijdens een verhoor. “Ook werken we niet meer met het woord ‘verhoor’. We noemen het nu ‘investigative interviewing: onderzoekend interviewen. Het woord verhoor zorgt namelijk ook al meteen voor een zekere machtsverhouding.” Door die verhouding meer gelijkt te trekken, zal de verdachte volgens haar eerder gaan praten.
Geen kruisverhoor
“We gebruiken in Nederland niet het beeld uit de tv-series van een vierkant tafeltje in een donkere ruimte met een lamp op de verdachte”, gaat Gaiser verder. “Een vierkante tafel zorgt namelijk voor een barrière tussen de rechercheur en de verdachte. Een rustgevende situatie met bijvoorbeeld ronde tafel werkt beter omdat het brein van de verdachte dan wordt beïnvloed. Het wekt de suggestie bij de verdachte dat-ie weg kan en dat beïnvloedt de geest. Je moet als rechercheur niet alleen maar vragen stellen en een soort kruisverhoor beginnen maar juist proberen een gesprek te voeren.”