VVD-top wist al weken dat senatoren spreidingswet zouden redden

VVD-leider Dilan Yesilgoz en Sophie Hermans in de Tweede Kamer.

Opluchting en zelfs tranen: bij de ambtenaren van staatssecretaris Eric van der Burg liepen de emoties op toen deze week bleek dat de voltallige VVD-fractie in de Eerste Kamer de spreidingswet steunt. Opmerkelijk, want uit gesprekken met betrokkenen wordt duidelijk dat die steun helemaal niet zo onverwacht kwam.

Op het departement van Eric van der Burg gloort die dinsdagmiddag hoop. Van der Burg is dan aan zijn tweede dag bezig om de wet te verdedigen in de Eerste Kamer. Hij praat zich de blaren op zijn tong. “Toen om twintig over zeven de gehele VVD-fractie vóór bleek te gaan stemmen, was er een enorme ontlading in de ambtenarenkamer”, zegt een ingewijde.

“Mensen moesten zelfs huilen van opluchting. Die blijdschap werd ook gedeeld in verschillende appgroepen van mensen op het ministerie die zich met de wet hadden beziggehouden.”

De ontlading en de opluchting zijn opmerkelijk. Want binnen de VVD waren er al lange tijd signalen dat de wet het zou halen, mede door hulp van een of meer VVD-senatoren, zegt een VVD-bron.

Wekenlang leek het erop dat de fracties van VVD en ook BBB mogelijk verdeeld zouden stemmen. Een ideaal scenario dat werd geschetst: een paar VVD- en BBB-senatoren zouden vóór stemmen, maar van de twee fracties zou de meerderheid tegen zijn. Dan zou de wet het nipt halen en zou de formatie zo min mogelijk schade oplopen. Onderhandelaars Yesilgöz en Van der Plas zouden dan kunnen volhouden dat het ging om maar een paar dissidente senatoren.

Voor kerst

Ook een prominente VVD’er met kennis over het proces in de senaat zegt dat al lange tijd duidelijk was dat er mogelijk meerdere VVD’ers voor de wet zouden stemmen.

“Voor de kerst en ook daarna is helder gemaakt aan de partijtop dat het een open proces is en dat ze er niet van uit konden gaan dat de Eerste Kamerfractie bij het kruisje tekent. Dat een eigen inhoudelijk proces zou worden gevolgd. En dat ze erop konden rekenen dat niet alle VVD-senatoren tegen zouden stemmen.”

Diezelfde liberaal wijst erop dat de fractieleden zich op dit onderwerp gezamenlijk verdiepten in het onderwerp. “Niet de woordvoerder alleen; de hele fractie. Er waren expertisebijeenkomsten waar ook meerdere fractieleden bij aanwezig waren. Het was een groepsproces.”

Dat proces, én twee dagen van debat met de staatssecretaris, zouden dan leiden tot instemming met de wet. “Uiteindelijk is er in de schorsing na de eerste termijn bepaald hoe we gingen stemmen.”

Een VVD-Eerste Kamerlid zegt dat die voorstem van de gehele fractie ‘volkomen logisch’ is. “De politieke weging is in de Tweede Kamer gemaakt. Wij beoordelen of de wet uitvoerbaar en handhaafbaar is. En dat is ie.”

Geen bemoeienis Rutte

In de maanden voorafgaand aan de stemming heeft demissionair premier en oud-VVD-leider Mark Rutte zich in elk geval niet met de spreidingswet bemoeid. Hij heeft één keer ingegrepen, toen hij na de omstreden motie van Yesilgöz een summier briefje aan de Tweede Kamer stuurde dat het demissionaire kabinet nog altijd achter de spreidingswet staat.

Het was onnavolgbaar, en een politiek rommelig proces: van de omstreden motie van Yesilgöz voor de kerst tot de worstelende senatoren. De puinhoop is hét bewijs van de afwezigheid van Rutte, constateert een ingewijde. “Dit had hij zelf als VVD-leider nooit zo laten gebeuren.”

Kijk hier hoe de VVD in de Eerste Kamer haar steun uitspreekt voor de spreidingswet:

De wet kent een lang traject. Het is het kindje van VVD-staatssecretaris Van der Burg om de grote problemen aan te pakken die er zijn met het bieden van onderdak voor asielzoekers. Steeds weer moet Van der Burg smeken bij burgemeesters om plek voor asielzoekers uit het overvolle aanmeldcentrum in Ter Apel.

Steun ingetrokken

Het probleem is dat Van der Burgs eigen VVD zich tegen de wet heeft gekeerd. Na de val van het kabinet over immigratiemaatregelen trekt de partij haar steun in. Maar het kabinet en Van der Burg zelf blijven achter de wet staan, en de Tweede Kamer stemt voor de verkiezingen in met de wet. Dan moet die alleen nog door de Eerste Kamer om echt in werking te kunnen treden.

En daar is het al die maanden niet duidelijk of er een meerderheid voor de wet te vinden is. Wat wel duidelijk is, is dat 36 van de 75 Eerste Kamerleden de wet steunen. Maar er zijn 38 zetels nodig. Veel ogen richten zich op 50PLUS en de Onafhankelijke Senaatsfractie, die de wet aan een meerderheid kunnen helpen. Maar uiteindelijk is het dinsdagmiddag dus de VVD die juist de doorslag geeft.

Dat ook de andere formerende partijen – PVV, BBB en NSC – wisten dat de VVD-senatoren zouden instemmen, zoals in Den Haag door een enkeling wordt gesuggereerd, is niet waar. Dat gerucht wordt krachtig ontkend door verschillende bronnen. Yesilgöz heeft de drie andere partijen niet op de hoogte gebracht van een potentiële ja-stem van de VVD.

Dat is opvallend, omdat de vier partijen hadden afgesproken elkaar niet te verrassen. De verbazing van PVV-leider Geert Wilders – hij twitterde ‘MIJN HEMEL’ toen bleek dat de VVD voor zou stemmen – zou niet gespeeld zijn.

Gepikeerde bruid

De dag na het debat herpakt Wilders zich. Bij binnenkomst bij de formatiegesprekken zegt hij dat door het aannemen van de spreidingswet een probleem is ontstaan. Nu de voltallige VVD-Eerste Kamerfractie heeft aangekondigd voor te stemmen, ziet Wilders de héle VVD als mogelijk onbetrouwbare partner.

Daarover wil een VVD-bobo nog wel wat kwijt: “De grootste partij moet ervoor zorgen dat een formatie ook daadwerkelijk tot iets leidt. Je kunt natuurlijk de gepikeerde bruid spelen, maar als grootste partij kan dat eigenlijk niet. Wilders is er juist verantwoordelijk voor dat iedereen aan tafel blijft. En of dat zal lukken, hangt er heel erg van af of Wilders die rol kan spelen. Dat zal hij nu moeten bewijzen.”