#Czytam, czyli najlepsze książki, jakie przeczytaliśmy w ostatnich 12 miesiącach

Światowy Dzień Książki 2024. Polecenia lekturowe redakcji Onetu

Z okazji Światowego Dnia Książki polecamy tytuły najlepszych książek, jakie mieliśmy okazję przeczytać w ostatnich 12 miesięcach. Niektóre z nich miały premierę wiele lat temu, w zestawieniu znalazło się miejsce zarówno dla krótkiej formy prozatorskiej, poezji, jak i najnowsze powieści autorów bestsellerów (nie tylko polskich). Oto rekomendacje dziennikarek i dziennikarzy Onetu.

Joanna Barańska — John Ashbery, “Selected Poems”

Joanna Barańska

John Ashbery, “Selected Poems”, Carcanet, Manchester 1986.

“Gdzieś ktoś wściekle podróżuje ku tobie,/ Z niesamowitą prędkością, dniem i nocą,/ Przez śnieżyce i pustynie, górskie przesmyki, w deszczu” — tak amerykański poeta John Ashbery brzmi w przekładzie Jacka Gutorowa. Pierwszy wers wiersza “Na północnej farmie” wpełzł mi głęboko w głowę w momencie, gdy go usłyszałam i co jakiś czas przypominał o sobie. Ashbery’emu udało się w tym krótkim zdaniu zawrzeć pewną ekscytację, ale i niepokój przed tym, co będzie. Jak najmniejszą liczbą słów opisać jak najwięcej poziomów znaczeń — to, moim zdaniem, klucz do dobrej poezji.

Na zbiór wierszy Ashbery’ego w oryginale natknęłam się podczas podróży. Mam słabość do tzw. szkoły nowojorskiej, do której należy ten poeta, więc pomyślałam, że sprawdzę, czy zadziała na mnie tak, jak w polskim przekładzie. Bo przecież, jak mówił jeden z bohaterów filmu “Paterson”, czytanie poezji w tłumaczeniu jest jak branie prysznica w ubraniu. I choć nie do końca się z tym zgadzam (w Polsce mamy wielu doskonałych tłumaczy i tłumaczki), to muszę przyznać, że Ashbery w oryginalnym brzmieniu zmiótł z planszy wszystkie inne lektury czekające na mnie w stosach. Tom wybranych wierszy amerykańskiego poety towarzyszył mi w hotelu (tam mogłam czytać go na głos — bardzo to polecam, mam wrażenie, że w ten sposób poezja brzmi tak, jak powinna), w metrze, na lotnisku i w pociągu, a losowo “wyciągane” do czytania wiersze stawały się punktem wyjścia dla nowej myśli, tak samo wiercącej się we mnie, jak ta wcześniejsza, o kimś wściekle podróżującym ku mnie… Kiedy nasze drogi się przetną? Pozostaje uzbroić się w cierpliwość i od czasu do czasu patrzeć w horyzont.

Kacper Forreiter — “Ciemny las” & trylogia Cixina Liu

Kacper Forreiter

Cixin Liu, “Ciemny las”, tłum. Andrzej Jankowski, Dom Wydawniczy Rebis 2023.

Jesteśmy małym dzieckiem, zagubionym w ciemnym, głuchym lesie. Krzyczymy w poszukiwaniu kogokolwiek. Zadęlibyśmy w trąbkę, gdybyśmy taką mieli, rozpalilibyśmy ogromne ognisko, gdybyśmy mieli rozpałkę. Wszystko, by nie czuć się tak samotnym w tej nieprzeniknionej puszczy, w której wydaje nam się, że nie ma żywej duszy. Co, jeśli jednak tak naprawdę ciemny las jest pełen życia? Co, jeśli przyczajonych to tu, to tam jest setki, tysiące, a może nawet miliony bezwzględnych myśliwych? Co, jeśli ONI odkryli już, że tajemnicą przetrwania w ciemnym lesie jest zabić, kiedy masz okazję, bez względu na ofiarę?

Ciemny las w powieści Cixina Liu to kosmos. Dzieckiem jesteśmy my, ludzie, młoda cywilizacja niemająca jeszcze odpowiedniej technologii, by ciemny las nas zauważył. Ale także niewiedząca, że powinniśmy zrobić wszystko, by się to nie stało.

“Ciemny las” to druga część trylogii “Wspomnienie o przeszłości Ziemi”, obok “Problemu trzech ciał” i “Końca śmierci”. Tytuł pierwszego tomu możecie Państwo kojarzyć z produkcją Netflixa, który niedawno podjął się adaptacji tej niesamowitej powieści. Moim zdaniem zdecydowanie lepiej sięgnąć po książkę.

Polecam, rzecz jasna, całą trylogię, która stanowi niepodzielną całość. Dzięki niej w nowy sposób spojrzałem na kwestie życia w kosmosie. Ostatecznie zrozumiałem, że zamiast rozsyłać sygnały czy sondy zawierające mapy prowadzące do Ziemi w poszukiwaniu życia, powinniśmy siedzieć cicho i cieszyć się, że znajdujemy się na perypetiach galaktyki.

Jaśmina Marczewska — “Woroszyłowgrad” Serhija Żadana

Jaśmina Marczewska

Serhij Żadan, “Woroszyłowgrad”, tłum. Michał Petryk, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2013.

Serhij Żadan jest jednym z najzdolniejszych współczesnych ukraińskich i w ogóle europejskich pisarzy. To chyba już taka oczywistość, że aż trochę wstyd od niej zaczynać, ale z drugiej strony nigdy dość przypominania w przypadku tak utalentowanych twórców. Żadan sprawdza się i jako poeta, i jako frontmant rockowej grupy, i wreszcie jako prozaik. W ostatnich latach przeczytałam niemal wszystko co wyszło spod jego pióra i ukazało się po polsku, zawsze z ogromną przyjemnością i zachwytem, ale “Woroszyłowgrad” zdecydowanie wylądował w moim top topów.

Co my tu mamy? Jak to u Żadana, bardzo “męską”, testosteronową literaturę, jednocześnie podszytą niesamowitym liryzmem. Dosadne, nierzadko wulgarne słowa mieszają się z subtelnymi, zmysłowymi opisami, twarda rzeczywistość z onirycznymi wizjami, brutalność z nostalgią i łagodnością, a to wszystko w oparach alkoholu i okraszone dużą dawką humoru. Jest też w tej żadanowskiej wschodniej Ukrainie coś, co porusza nostalgiczną nutę chyba w duszy każdego człowieka dorastającego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w latach 80. i 90. Plątaniny torów, stacje na uboczu, jeziora ukryte w gęstwinie, zapach rozgrzanego asfaltu. Miłości, niesnaski, podejrzane interesy, mecze rozgrywane na boiskach z przerzedzoną trawą, letnie deszcze i zapach benzyny. A to wszystko w klimacie soczystego, postradzieckiego westernu.

Fabuła? Główny bohater, Herman, po nieoczekiwanym zniknięciu brata, wraca na prowincję, by zająć się porzuconym biznesem i pracownikami niewielkiej stacji benzynowej. Czekają na niego także miejscowi gangsterzy i dawni znajomi. Czy będzie niebezpiecznie? Oczywiście. Czy będzie zabawnie? Jak najbardziej. Czy Herman dowie się więcej o tym, kim jest? Bez wątpienia. A tytułowy Woroszyłowgrad? To po prostu dawna nazwa Ługańska, miasta na Donbasie od 10 lat pozostającego pod rosyjską okupacją.

Marcin Terlik — “Transnaród” Jacka K. Sokołowskiego

Marcin Terlik

Jacek K. Sokołowski, “Transnaród”, Ośrodek Myśli Politycznej, 2024.

Jeśli lubicie politykę, ale macie wrażenie, że w kółko czytacie o niej to samo, sprawdźcie, co na jej temat ma do powiedzenia Jacek K. Sokołowski.

Praktykujący prawnik i wykładowca UJ przygląda się ostatnim 35 latom, zadając sobie pytania, jak zmienili się przez ten czas Polacy i według jakich podziałów najlepiej zdefiniować nasz tytułowy “transnaród”. Książka naszpikowana jest faktami, obserwacjami i politycznymi ciekawostkami, przy czym autor nie boi się stawiać oryginalnych tez, wychodzących poza rytualne utyskiwania na polaryzację i niekompetencję kolejnych rządów.

Prawdziwą perełką jest rozdział o polskich prawnikach, rzucający nowe światło na pozornie wyczerpaną już dyskusję o praworządności, konstytucji, sądach i trybunałach. A Jacek K. Sokołowski wie, co mówi — w końcu robi to ze środka tego hermetycznego środowiska, nie szczędząc mu przy tym gorzkich uwag.

Karolina Błaszkiewicz — “Na wszystkich frontach. Edukacja reporterki” Clarissy Ward

Karolina Błaszkiewicz

Clarissa Ward, “Na wszystkich frontach. Edukacja reporterki”, tłum. Kaja Gucio, OsnoVa, 2023.

Po raz pierwszy usłyszałam o Clarissie, gdy wypytywała talibów o prawa Afganek, a potem jej zdjęcie w hidżabie obiegło sieć, stając się viralem. Pomyślałam sobie wtedy: “co za niezwykła kobieta!”. Kiedy wydała książkę, wiedziałam, że musi trafić w moje ręce. Nie zawiodłam się. Czytając wspomnienia Ward, twardzielki z dobrego domu, przechodziły mnie dreszcze — z niedowierzania i podziwu. Zaczynała od pracy przy biurku, od którego wreszcie wstała i ruszyła w najbardziej niebezpieczne rejony świata. Biegała pod ostrzałem, była świadkiem brutalnych aktów przemocy i masakry, siadała też naprzeciwko zbrodniarzy wojennych. W tym wszystkim potrafiła uchronić swoją wrażliwość, a przede wszystkim pozostać człowiekiem.

Poraziło mnie zderzenie jej dwóch światów: reporterki i żony/matki. Nie byłam zdziwiona postawą wielu jej kolegów, że “Jak to? Kobieta na froncie? A co z twoimi dziećmi?”. Jakby ambicje wyparowywały w chwili wydania z siebie nowego życia. Clarissie dostawało się nie tylko od mężczyzn. Inna dziennikarka wybałuszała oczy, widząc ją w zaawansowanej ciąży podczas pierwszych ataków na Ukrainę. A ona po prostu musiała tam być. Ma to we krwi. “Na wszystkich frontach” wciąga od pierwszej strony, jest właściwie nieodkładalne.

Niech nie zmyli was okładkowe zdjęcie, jak z sesji dla “Vogue’a”. Owszem, Ward jest piękną kobietą, ale co ważniejsze zmusza do wychodzenia ze strefy komfortu, poza czubek własnego nosa. Nie mówi: “Rzuć wszystko i jedź na wojnę”, ale prowokuje, by na moment spojrzeć w stronę tych, od których tak szybko odwróciliśmy wzrok.

Dawid Dudko — “My, trans” Piotra Jaconia

Dawid Dudko

Piotr Jacoń, “My, trans”, Wydawnictwo RM, 2021.

Poproszony o wybranie jednego tytułu na święto literatury, mój wzrok w domowej bibliotece zatrzymuje się przy opowieści o tych, których systemowo nie widzą polskie władze. “My, trans” to zbiór wywiadów poświęconych osobom transpłciowym oraz ich bliskim. Autorem jest Piotr Jacoń, dziennikarz TVN24, ojciec transpłciowej Wiktorii.

Swoimi programami daje ignorowanemu przez decydentów tematowi należne miejsce w mainstreamie, a sobie zasłużony tytuł tęczowego sojusznika. Polecam sięgnąć po książkę przepełnioną uważnością na drugiego człowieka, stanowiącą jednocześnie inspirujące świadectwo rodzicielstwa i gorzki apel o równe prawo do godnego, uczciwego wobec samych siebie życia. Bo, jak mówił w naszej rozmowie Jacoń, “polityczne kalkulacje w kwestiach ludzkiej godności mogą nas zaprowadzić tylko do piekła”.

Amelia Sarnowska — “Dzień wyzwolenia” George’a Saundersa

Amelia Sarnowska

George Saunders, “Dzień wyzwolenia”, tłum. Michał Kłobukowsi, Znak, Kraków 2024.

W swoim najnowszym zbiorze opowiadań laureat Nagrody Bookera z 2017 r. uświadamia, jak kruche są systemy i narracje, w których się na codzień poruszamy. Książka ugruntowuje epozycję George’a Saundersa jako jednego z najwybitniejszych pisarzy amerykańskich.

Co zrobić ze świadomością, że w każdej chwili dotykamy złożoności świata, której jeden człowiek nigdy nie będzie w stanie pojąć?

Bohaterowie “Dnia wyzwolenia” egzystują na granicy świata absurdu i rozpaczy, a dylematy, w które są uwikłani, mówią o wiele więcej o czasach współczesnych niż mogłoby się z pozoru wydawać. Unikając prostych odpowiedzi, autor przygląda się mentalnym więzieniom, które sami dziś dla siebie tworzymy — oraz granicom tego, co człowiek jest w stanie przyjąć jako dopuszczalne.

Jak w wielu książkach tego autora, w tle pobrzemiewają fundamentalne pytania: o to, czym jest historia i jaką rolę pełnią opowieści w naszym życiu. Kto tak naprawdę ma głos? I co światu może przekazać pojedynczy człowiek, który często ma problem z wyrażeniem samego siebie?

Katarzyna Stańczyk — “Florencja” Paula Stratherna

Katarzyna Stańczyk

Paul Strathern, “Florencja. Od Dantego do Galileusza”, Otwarte, 2023.

W czasach globalnego kryzysu i narastających niepokojów naturalnie mocniej poszukujemy tego, co dobre i piękne. “Florencja. Od Dantego do Galileusza” Paula Stratherna to książka, która pozwala nam przypomnieć sobie, że człowiek jest w stanie stworzyć rzeczy wielkie. Opowieść o burzliwych dziejach miastach, w którym narodził się humanizm, renesans i umiłowanie do sztuki, to historia uniwersalna o sile marzeń człowieka.

Losy miasta są niezwykłe. Już w XIII w. mieszkańcy Florencji pragnęli stworzyć prawdziwą republikę, w której głos wszystkich ludzi ma znaczenie. Podchodzili do życia pragmatycznie: nie obnosili się bogactwem (mimo że Florencja była jednym z najpotężniejszych i najbogatszych państw-miast w Europie), doceniali pracowitość, posyłali dzieci do szkół, ucząc je pisania, czytania i arytmetyki. W tamtym czasie odsetek piśmiennych mieszkańców Florencji był jednym z najwyższych na Starym Kontynencie.

W bogatym i sytym mieście rodziły się nowe koncepcje skierowane ku człowieczeństwu, a nie duchowości. Kwitło malarstwo, architektura, sztuka. To tutaj swoje dzieła tworzyli Dante Alighieri czy Giovanni Boccaccio, Giotto, Sandro Boticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rafael.

Mieszkańcy Florencji snuli śmiałe marzenia, których zwieńczeniem była budowa katedry Santa Maria del Fiore, cudu Włoch, przewyższającego Bazylikę Świętego Piotra w Rzymie. Ogromna katedra miała zostać przykryta kopułą większą niż ta pokrywająca Panteon. Przez dziesięciolecia najtęższe umysły głowiły się, jak stworzyć konstrukcję, która wytrzyma taki ciężar. Problem rozwiązał genialny florencki architekt, Filippo Brunelleschi, wyprzedzający swoje czasy. Stworzył konstrukcję zainspirowaną kształtem jajka, na planie ośmiokąta, składającą się z dwóch kopuł: wewnętrznej i zewnętrznej. Katedra została konsekrowana w 1436 r., a jej kopuła do dziś pozostaje największą tego typu niewzmocnioną konstrukcją na świecie.

“Florencja. Od Dantego do Galileusza” to książka o potędze ludzkiego umysłu i sile marzeń. Warto po nią sięgnąć, by przypomnieć sobie, jak piękne rzeczy może stworzyć człowiek.

Dominik Jedliński — “Stacja”

Dominik Jedliński

Jakub Szamałek, “Stacja”, W.A.B., 2023.

Gorąco polecam lekturę “Stacji” Jakuba Szamałka. Autor przenosi znaną już choćby z powieści Agathy Christie zagadkę zamkniętego pokoju na krążącą wokół naszej planety międzynarodową stację kosmiczną. To tutaj główna bohaterka, Lucy Poplasky, jako dowódczyni ekspedycji będzie musiała stawić czoła nie tylko dyplomatycznym napięciom między USA a Rosją, ale także tajemniczej awarii, która zagraża życiu całej załogi. Atmosfera gęstnieje z każdą kolejną stroną, sześcioro astronautów, zamkniętych w klaustrofobicznych kwaterach, musi pokonać wzajemną nieufność, aby zapewnić sobie przetrwanie, a w tle mamy rozgrywki między światowymi potęgami, które tylko teoretycznie nie powinny działać prawa ziemskie.

Zresztą, zachwyca tu nie tylko głęboka analiza ludzkich emocji, odruchów i relacji, które stają się jeszcze bardziej zagmatwane w ekstremalnych warunkach, ale przede wszystkim imponująca dokumentacja tematu — skomplikowane zagadnienia techniczne i naukowe dotyczące kosmosu podane zostały tu w bardzo przystępny sposób, a do tego ciągle nas zaskakują! Ta książka była na mojej półce wstydu — nie żałuję, że w końcu po nią sięgnąłem. Porywająca opowieść!