TikTok แอปยอดนิยม กับการแข่งขันไม่เป็นธรรม

ต้นปี 2024 เวบไซต์รวบรวมข้อมูลดิจิทัล อย่าง DataReportal รายงานพฤติกรรมการใช้โซเชียลมีเดียทั่วโลกเพิ่มขึ้น 5.6% หรือเข้าถึงคนจำนวนกว่า 5,000 ล้านคน คนไทยมีการใช้โซเชียลมีเดียอยู่ที่ 68.3% ของจำนวนประชากร สูงกว่าค่าเฉลี่ยของโลกที่ 62.3% โดยมีการใช้งานวันละ 2 ชั่วโมง 31 นาที โดยแพลตฟอร์มที่มีบัญชีผู้ใช้งานมากที่สุด คือ Facebook 49.1 ล้านบัญชี รองลงมาคือ TikTok 44.4 ล้านบัญชี และ YouTube 44,2 ล้านบัญชี ที่สำคัญมูลค่าการค้าผ่านโซเชียล มีเดีย หรือ S-Commerce ในประเทศไทยสูงถึง 600 ล้านดอลลาร์สหรัฐ หรือมากกว่า 21,000 ล้านบาท

การช้อปปิ้งของคนไทยผ่านโซเชียล มีเดีย มีแนวโน้มเติบโตสูงมาก ตามอัตราการเข้าถึงโซเชียล มีเดียของคนไทย ที่มีสัดส่วนถึง 68.3% ขณะที่มีการซื้อสินค้าผ่านโซเชียล มีเดีย 5 ครั้งต่อเดือน สูงกว่าค่าเฉลี่ยของภูมิภาคอาเซียน และปัจจุบันช่องทางการค้าผ่านโซเชียล มีเดียมีการเติบโตทั้งผู้ซื้อและผู้ขาย แต่รู้หรือไม่ว่าช่องทางการค้านี้อาจมีราคาที่เรา (ผู้บริโภค) และผู้ขาย ต้องจ่ายโดยไม่รู้ตัวและไม่เป็นธรรม

TikTok แอปยอดนิยม กับการแข่งขันไม่เป็นธรรม

อินโดนีเซียแบน TikTok แข่งขันไม่เป็นธรรม

ประเทศต่างๆ มีความกังวลเกี่ยวกับความปลอดภัยของโซเชียล มีเดีย โดยเฉพาะ TikTok ทำให้มีคำสั่งห้ามใช้งานแพลตฟอร์มดังกล่าวในหลายประเทศ เช่น สหรัฐอเมริกา ออสเตรเลีย อังกฤษ กลุ่มประเทศยุโรป รวมถึงอินเดีย และไต้หวัน เหตุผลสำคัญระบุว่า TikTok ก่อให้เกิดความเสี่ยงด้านความปลอดภัยและความเป็นส่วนตัว เนื่องมาจากการรวบรวมข้อมูลผู้ใช้อย่างกว้างขวาง และหลายประเทศให้เหตุผลด้านความมั่นคง อย่างไรก็ตาม ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ซึ่งเป็นตลาดที่ S-Commerce อย่าง TikTok มีการลงทุนสูง กำลังถูกแบนจากการแข่งขันที่ไม่เป็นธรรม

สื่อชั้นนำทั่วโลกรายงานข่าว TikTok ถูกบังคับให้ปิดบริการอีคอมเมิร์ซ TikTok Shop ในอินโดนีเซียเมื่อปลายปีที่แล้ว อ้างถึงความจำเป็นในการปกป้องผู้ค้ารายย่อยและข้อมูลผู้ใช้ โดยอ้างว่ามีการปิดกั้นข้อมูลสินค้าจากผู้ประกอบการในท้องถิ่น ขณะที่โปรโมตสินค้าที่มาจากจีนเป็นหลัก รัฐบาลอินโดนีเซียมีคำสั่งห้ามให้การเชื่อมต่อระหว่างโซเชียลมีเดียและอีคอมเมิร์ซจะต้องถูกแยกจากกัน เพื่อไม่ให้แพลตฟอร์มเข้าควบคุมอัลกอริทึมทั้งหมด และเป็นการป้องกันการใช้ข้อมูลส่วนบุคคลเพื่อวัตถุประสงค์ทางธุรกิจ แต่ล่าสุด TikTok ยังคงละเมิดคำสั่งของรัฐบาลและให้บริการ TikTok Shop ในแอปต่อไป

สร้างเงื่อนไขการค้าไม่เป็นธรรม

เขมภัทร ทฤษฎิคุณ นักวิจัยอาวุโส สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) กล่าวว่า รูปแบบการดำเนินธุรกิจของ S-Commerce จะแตกต่างจากแพลตฟอร์มซื้อขายของออนไลน์แบบ Marketplace อาทิ Alibaba, Amazon, Shopee และ Lazada ซึ่งเป็นตัวกลางระหว่างผู้ซื้อและผู้ขาย แต่ S-Commerce เช่น Facebook, Instagram และ TikTok เป็นตลาดที่มีความสัมพันธ์หลายด้าน เชื่อมโยงกันระหว่างผู้ใช้งาน ผู้ซื้อและผู้ขาย โดยตัวแพลตฟอร์มเป็นเสมือน Gatekeeper ที่มีความสามารถในการสกัดกั้น ควบคุม และวิเคราะห์ข้อมูลได้ นำไปสู่การนำเสนอสินค้าและบริการเฉพาะรายบุคคล ผ่านการสร้างแรงจูงใจทางเศรษฐกิจให้กับผู้ขายสินค้า รวมทั้งนำข้อมูลดังกล่าวมาสร้างเงื่อนไขการให้บริการกับทั้งผู้ซื้อและผู้ขาย ซึ่งอาจทำให้เกิดความไม่เป็นธรรมต่อผู้ขายที่อยู่ในแพลตฟอร์มเดียวกันได้

จากการศึกษาของ TDRI พบว่า แพลตฟอร์มเหล่านี้ สร้างเงื่อนไข และใช้กลยุทธ์การขายที่ไม่เป็นธรรม โดยมีผู้ขายสินค้าบนแพลตฟอร์ม TikTok บางรายพบว่ามีการกดราคาให้ผู้ขายตั้งราคาสินค้าต่ำกว่าราคาที่ผู้ขายต้องการ เพื่อแลกกับการให้ร้านค้าและสินค้าถูกทำให้มองเห็นจากผู้ซื้อมากยิ่งขึ้น ซึ่งถึอเป็นการเข้ามาแทรกแซงการกำหนดราคาอย่างไม่เป็นธรรม

นอกจากนี้ ยังมีอีกปัญหาหนึ่งที่น่ากังวล คือแพลตฟอร์มกลุ่ม S-Commerce การขาดกลไกในการยืนยันตัวตนของผู้ขาย เพราะโดยทั่วไปแล้วแพลตฟอร์มกลุ่มนี้มักจะเปิดให้ผู้มีบัญชีใช้งานสามารถขายสินค้าได้โดยไม่ต้องมีการยืนยันตัวตน ทำให้ผู้บริโภคขาดข้อมูลช่องทางการติดต่อ และการเข้ามาเทคแอคชั่นเมื่อมีปัญหาเกิดขึ้น

แนะไทยเร่งตั้งกรรมการศึกษา

ปัจจุบัน ยังไม่มีกฎหมายใดที่เข้ามากำกับดูแล S-Commerce โดยตรง ด้วยรูปแบบของแพลตฟอร์มที่ปรับเปลี่ยนอย่างรวดเร็ว หลายประเทศจึงใช้คำสั่งห้ามให้บริการไปเลย อย่างสหรัฐอเมริกา สำหรับประเทศไทย เขมภัทร เห็นว่า ควรตั้งคณะกรรมการขึ้นมาศึกษาตลาด S-Commerce อย่างจริงจัง เพื่อพิจารณาถึงข้อดี ข้อเสีย และผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับผู้บริโภค รวมถึงการกำกับดูแลในประเด็นต่าง ๆ เช่น การแข่งขันไม่เป็นธรรมกับผู้ทำธุรกิจในแพลตฟอร์ม ถือเป็นความท้าทายที่กำลังเกิดขึ้นทั่วโลก โดยเฉพาะอย่างยิ่งการกำหนดเงื่อนไขที่เป็นการเลือกปฏิบัติต่อผู้ค้า และการทำธุรกิจให้มีมาตรฐานเดียวกันกับผู้ประกอบการแพลตฟอร์มซื้อขายของออนไลน์อื่นๆ

ตัวอย่างเช่น ประเทศอินโดนีเซียความกังวลด้านการแข่งขันดังกล่าวเพิ่มมากขึ้นจากการเปิดตัวของแพลตฟอร์ม S-Commerce ที่ก้าวมาเป็นผู้เล่นใหม่ในตลาดแพลตฟอร์มซื้อขายของออนไลน์อย่าง TikTok ที่มีการเลือกจำกัดการมองเห็นหรือปิดกั้นร้านค้าในประเทศอินโดนีเซีย และเน้นนำเสนอร้านค้าจากประเทศจีนเป็นหลัก ซึ่งกรณีดังกล่าวได้นำมาสู่การระงับให้บริการด้าน S-Commerce ในอินโดนีเซีย

ในประเทศไทย ที่ผ่านมาได้มีความพยายามบังคับใช้กฎหมายแข่งขันทางการค้าโดยเข้าไปตรวจสอบแพลตฟอร์มออนไลน์ และทำงานเชิงรุกโดยการเข้าไปคุยกับ TikTok เรื่องการถอนเงินจากระบบ หรือการพยายามเข้ามาดูแลเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงค่าธรรมเนียม แต่การกำกับธุรกิจดิจิทัลแพลตฟอร์มภายใต้กฎหมายปัจจุบันก็มีข้อจำกัดหลายประการ โดยเฉพาะการก้าวให้ทันกับเทคโนโลยีที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว ทำอย่างไรจะปกป้องผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย โดยเฉพาะผู้บริโภคและธุรกิจรายย่อยไม่ให้ได้รับผลกระทบอย่างไม่รู้ตัว