Terugblik verhoren gaswinning: Tegenwerking, tunnelvisie en pijn in Groningen

Schrijnende verhalen van Groningers, wetenschappers die zich niet gehoord voelden, gebrek aan kennis bij de overheid en nauwe verwevenheid tussen de Staat en de oliebedrijven met als doel: zoveel mogelijk miljarden uit het Groningenveld halen. De oogst van de eerste week openbare verhoren van de parlementaire enquête naar de gaswinning.

“‘s Avonds kon ik als kind de hele reeks van De Kameleon lezen bij het schijnsel van de vlam”, vertelde Herman de Muinck maandagochtend.

Hij mocht als eerste zijn verhaal doen. Na hem schoof gedupeerde Sijbrand Nijhoff aan. Zo nu en dan moest hij zijn boosheid en verdriet inhouden, maar dat lukte niet altijd. “Hoe kan het dat wij als Groningers zo lang niet zijn gehoord? Den Haag kent ons niet. Ze komen alleen als er centen te halen zijn.”

De enquêtecommissie wilde met deze eerst week de “omvang, urgentie en complexiteit” van de gaswinning en haar gevolgen in beeld brengen.

Wetenschappers verbazen zich over gebrek aan kennis

Daarvoor kwamen ook wetenschappers langs, onder wie Hans Roest (TU Delft) en Hans de de Waal (Shell). Zij gingen later aan het werk bij het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM).

Ze trokken aan de bel, maar werden genegeerd. Ze werden gezien als lastpakken, blijkt uit de verhalen. “Ik ben een keer tot de orde geroepen: ik moest de media niet opzoeken. Terwijl ik een fundamenteel andere visie op het geheel had”, vertelde Roest. Tunnelvisie leidde er volgens de wetenschappers toe dat de veiligheidsrisico’s jarenlang werden onderschat.

De twee verbazen zich nog steeds over het feit dat de overheid zo weinig geologische kennis in huis heeft. “Er zijn honderden miljarden verdiend. Als je kijkt wat er geïnvesteerd is in onafhankelijke kennisontwikkeling, dat is heel weinig”, concludeerde De Waal.

Op de vraag of SodM genoeg instrumenten had om in te grijpen, antwoordde Roest: “Iets veranderen aan de gaswinning in Groningen, dat was nogal een ding. De gaswinning stond eigenlijk boven de wet.”

Aan de kraan draaien zat er in 2013 niet in

Dat er niet snel aan kraan werd gedraaid, bleek ook uit de verhoren van woensdag en donderdag.

Het verhoor met de oud-topman van Shell, Pieter Dekker, richtte zich op de gaswinning in 2013. In dat jaar piekte de productie, terwijl de beving van Huizinge net had plaatsgevonden.

De NAM (een dochteronderneming van Shell/Exxon) zag geen reden om minder te winnen, want dat zou niet bijdragen aan het verminderen van zware bevingen. Dekker refereerde aan een film: als je die sneller of langzamer afspeelt, verandert er niets aan de inhoud. De bevingen zouden er toch wel komen.

In de loop van 2013 bleek de productie zelfs nog hoger uit te komen. Er was overleg op het ministerie, vertelde Dekker, maar de productie werd niet beperkt. Ondertussen lag er al bijna een jaar een advies van SodM in het laatje van de minister. De toezichthouder drong aan op een productieverlaging vanwege de aardbevingsrisico’s.

Verhoor oud-minister Annemarie Jorritsma moeizaam

De eerst week van verhoren maakte meteen duidelijk dat het eigenlijk maar om één ding ging: geld. De belangen van de oliebedrijven waren gigantisch. Het Groningenveld was het grootste veld in de portefeuille van Shell en Exxon.

En dat terwijl de Staat verreweg het meeste binnenhaalde: honderden miljarden euro’s. “De machine moest zo effectief mogelijk draaien”, zei oud-topambtenaar George Verberg.

Om al die belangen goed te waarborgen, waren de Staat en de oliebedrijven zeer nauw met elkaar verweven. Ze overlegden via verschillende radartjes om productie en verkoop op elkaar af te stemmen.

De commissie had ook oud-minister Annemarie Jorritsma uitgenodigd om meer te weten te komen over de rol van het ministerie. Of ze echt veel wijzer is geworden van haar antwoorden, is de vraag. Jorritsma kon zich meerdere zaken niet herinneren en zat er niet “om haar mening te geven”; daardoor bleef de gehoopte reflectie uit.

‘Deze scheuren zitten ook in de Groninger mens’

Op de laatste dag van de week stonden de inwoners weer centraal. Gedupeerde Annemarie Heite vertelde over de juridische strijd die ze voerde met Shell nadat haar boerderij onveilig was verklaard.

Onderzoeker Tom Postmes zette de angsten en onveiligheid van de Groningers uiteen. Zijn woorden deden denken aan die van de wetenschappers: ook hij voelde zich niet gehoord en soms tegengewerkt.

Uit deze verhalen bleek weer de enorme impact die de aardbevingen hebben op het leven van de inwoners. Zoals gedupeerde Nijhoff maandag al zei: “Deze scheuren zitten ook in de Groningse mens.” Hij hield daarbij een foto van schade aan de balken van zijn schuur in de lucht.

Na de zomer gaan de openbare verhoren verder. De commissie wil dan dieper ingaan op alles wat deze week voorbij is gekomen. Er komen in totaal nog zo’n zestig getuigen, onder wie oud-ministers, de huidige staatssecretaris van Mijnbouw Hans Vijlbrief en premier Mark Rutte.

Lees de artikelen over de verhoren van de afgelopen week:

• Gedupeerde gaswinning: ‘Den Haag stak de vlag uit, maar vergat de Groningers’
• Wetenschappers: ‘Gebrek aan kennis Groningse aardbevingen door tunnelvisie’
• Derde dag verhoren geeft klein inkijkje in ‘gigabelangen’ gaswinning Groningen
• Beving Huizinge was ‘gamechanger’, hoge gaswinning jaar erop ‘ongelukkig’
• Gebrek aan perspectief voor Groningers in aardbevingsgebied ‘ziekmakend’