Czy każde dziecko musi iść do Pierwszej Komunii? Tomasz Terlikowski: zerwijmy z tym
Tomasz Terlikowski w podkaście Wojewódzki Kędzierski
— Zerwijmy z tym myśleniem, że wszystkie dzieci w jednym wieku muszą iść do Komunii Świętej. Nie muszą – apeluje dr Tomasz P. Terlikowski, publicysta RMF FM, specjalizujący się w tematyce kościelnej. Rozmawiamy o tym, czy spowiedź przed Pierwszą Komunią Świętą musi być dla dzieci traumatycznym przeżyciem, czy w Polsce naprawdę brakuje powołań i księży oraz dlaczego młodzi ludzie coraz częściej odchodzą od Kościoła.
- Dr Tomasz P. Terlikowski w rozmowie z Onetem przyznaje: — Trzeba skończyć z grupowym, rocznikowym, szkolnym przystępowaniem do Pierwszej Komunii Świętej
- — Jeśli zbudowaliśmy cały zestaw świeckich zwyczajów, które są zaprzeczeniem zwyczaju religijnego, to nie dziwmy się, że nie ma żadnego przeżycia duchowego — tłumaczy
- Wraca dyskusja dotycząca spowiedzi dzieci. — Częsty zarzut, o którym słyszę od innych, to zadawanie dziecku w trzeciej klasie podstawówki pytań o jego rozwój seksualny. To jest idiotyczne, to forma nadużycia seksualnego wobec tego dziecka — przyznaje i wyjaśnia, dlaczego mimo wszystko widzi sens w spowiedzi nieletnich
- Czy młodzi widzą jeszcze dla siebie miejsce w Kościele? — Czasami młodzi wierzący chłopcy idą do seminarium, a kończą jako niewierzący buce
Anna Kruczyńska, Onet: W dzisiejszym wywiadzie na łamach Onetu Stanisław Obirek stwierdził, że pana obrona sensu spowiedzi dzieci czyni pana “fundamentalistą religijnym”, który — cytuję — “nie wyobraża sobie Polski bez dominacji Kościoła”. Dalej profesor mówi: “Terlikowski prezentuje katolicyzm z ludzką twarzą, który nie przyjmuje do wiadomości, że komuś zwyczajnie Kościół nie jest potrzebny do życia”.
Czuje się pan tak rozumianym reprezentantem Kościoła z “ludzką twarzą”?
Tomasz P. Terlikowski: Ten zarzut jest kuriozalny. Ja nie twierdzę, że wszyscy się muszą spowiadać, że każdy musi być członkiem Kościoła katolickiego. Zresztą to w Polsce wyraźnie widać — członków kościoła jest coraz mniej.
Jeśli ktoś nie chce być w Kościele, jeśli komuś pewne formy duchowości nie odpowiadają, może szukać innych. Są wyznania chrześcijańskie, w których spowiedzi usznej nie ma, albo może na czas jakiś dłuższy lub krótszy, także wewnątrz Kościoła, ze spowiedzi usznej zrezygnować. To przecież też jest możliwe. Albo może w ogóle przestać być katolikiem.
Pada zarzut: “fundamentalista religijny”.
Wszystko zależy od tego, co rozumiemy przez ten termin. Fundamentalizm religijny bardzo konkretnie oznacza albo przyjmowanie dosłownej lektury Pisma Świętego — w tym znaczeniu nigdy nie byłem fundamentalistą, albo uznanie własnej tradycji religijnej za jedynie dopuszczalną — z takim znaczeniem też się nie identyfikuję.
Być może chodziło o to, że istnieją pewne podstawy własnej tradycji religijnej, w które człowiek stara się wierzyć, przyjmuje to, w co wierzy jego wspólnota religijna. Ale to nie jest fundamentalizm, to po prostu poważne traktowanie własnej religijności.
Te uwagi mają związek z powracającą dyskusją o spowiedzi nieletnich, szczególnie dzieci przed Pierwszą Komunią Święta. Przed rokiem mówił pan, że zakaz spowiedzi dzieci byłby “poważnym naruszeniem zasady wolności sumienia”. Ciężko dziś nie zgodzi się jednak z myśleniem, że przygotowanie do tego sakramentu wymaga reformy.
Potrzebna jest głęboka reforma.
[object Promise]
To powinno być przeżycie jednostkowe. Niektóre dzieci są gotowe wcześniej, inne później. Także niektórzy rodzice są gotowi, by przygotować swoje dzieci do Pierwszej Komunii Świętej, kiedy te mają sześć lat, a inni nie są gotowi na to nawet wtedy, gdy ich dzieci mają lat 15.
Dzieci mogłyby przygotowywać się do sakramentów indywidualnie i — w dowolnym momencie roku, wtedy, kiedy ksiądz i rodzice, a od pewnego momentu młody człowiek i duchowny uznają, że są na to gotowe — indywidualnie przystępować do spowiedzi i komunii świętej.
To rozwiązałoby większość problemów. Rodzice wybieraliby duchownego, który przygotuje ich dziecko do sakramentu, to oni odpowiadaliby za rozwój duchowy potomstwa, jeśli by tego chcieli. A jeśli nie, to nie byłoby żadnego nacisku społecznego: nie byłoby jednego momentu ani w życiu dziecka, ani w życiu szkoły, ani w życiu parafii, w której wszystkie dzieci z jednego rocznika nagle idą do komunii świętej.
[object Promise]
Wyrwijmy się z takiego społecznego rytu. Zerwijmy z tym myśleniem, że wszystkie dzieci w jednym wieku muszą iść do Komunii Świętej. Nie muszą. Są dzieci gotowe w wieku sześciu lat i są młodzi ludzie gotowi w wieku lat piętnastu, a są tacy, którzy w ogóle nie przystąpią do Pierwszej Komunii Świętej, ponieważ dla nich to już nie jest istotne.
Jest i sprawa odpowiedniego przygotowania duchownych.
Tak, drugą kwestią jest uznanie, że duchowny też musi być przygotowany do spowiedzi dzieci, musi być przygotowany teologicznie, ale i psychologicznie, wiedzieć, jak wyglądają etapy rozwojowe dziecka.
Częsty zarzut, o którym słyszę od innych, to zadawanie dziecku w trzeciej klasie podstawówki pytań o jego rozwój seksualny.
[object Promise]
A pamiętajmy, że takie możliwości w Kościele są — cofa się wówczas misję kanoniczną do spowiedzi, wysyła się go na kurs z psychologii rozwojowej, a jeśli to się powtarza, to doprowadza się do tego, żeby już nigdy nie mógł nikogo spowiadać, bo to znaczy, że on sam jest niedojrzały. Trzeba w Kościele zacząć to egzekwować.
Duchowny musi wiedzieć, w jakim wieku pewne typy zachowań i myślenia się pojawiają. I wreszcie, jeśli pojawiają się u dziecka komunijnego, to może oznaczać, że mogło doświadczyć nadużyć seksualnych. Taki ksiądz powinien zrobić wszystko, co jest dopuszczalne w granicach tajemnicy spowiedzi, żeby ten proceder przerwać.
[object Promise]
Trzeci element to jest uświadomienie sobie, że wychowanie religijne nie spoczywa na księdzu ani na katechetach, tylko na rodzicach.
Jeśli rodzice sami prowadzą życie religijne, to mogą w to życie religijne wprowadzić i dziecko. Jeśli go nie prowadzą, to naprawdę lepiej odczekać, niech dziecko pójdzie do Pierwszej Komunii Świętej w wieku 16 czy 20 lat.
[object Promise]
Poruszył pan temat tajemnicy spowiedzi, a być może niewielu rodziców zdaje sobie z tego sprawę, że na temat tego, co dzieje się w konfesjonale, warto z dziećmi rozmawiać. Tu tajemnica spowiedzi nie obowiązuje.
Tajemnica spowiedzi obejmuje spowiednika. Jeżeli dziecko ma zadawane nieprzyzwoite pytania, jeśli ksiądz jest natarczywy, agresywny, nieprzyjemny, to dziecko powinno o tym powiedzieć rodzicom, a rodzice powinni natychmiast interweniować u proboszcza. A jeśli był to proboszcz albo jeśli proboszcz nie zareagował, to trzeba iść do biskupa. A jeśli biskup nie zareagował, to w polskich realiach niestety rozwiązaniem są media — wtedy biskup błyskawicznie zadziała.
[object Promise]
Drastycznie maleje liczba przystępujących do bierzmowania. Niechęć do kościoła wszczepia się już podczas — dość nachalnej społecznie — pierwszej komunii?
To jest bardziej skomplikowane, dlatego że bierzmowanie nie jest rytem społecznym. To oczywiście dokonuje się w grupie, bo przyjeżdża biskup, chociaż przypomnijmy, że według teologii katolickiej bierzmowania za zgodą biskupa może dokonać proboszcz.
Nie ma zwyczajów związanych z bierzmowaniem — nie ma prezentów, wielkiego świątecznego obiadu, nie zjeżdżają się wszyscy krewni i znajomi królika i nie zostawiają kopert z kasą, rowerów, komputerów, czy… co się teraz daje na komunię?
Aż strach pomyśleć.
Bywa, że to rodzina naciska na nastolatków, by przystąpili do bierzmowania, ale to nie jest dobre. Młody człowiek musi sam zdecydować, czy tego chce. Lepiej, żeby nie przyjmował sakramentu dojrzałości chrześcijańskiej, niż żeby go przyjmował na siłę.
Tym społecznym rytem jest właśnie sakrament Pierwszej Komunii Świętej, obudowany całą masą zwyczajów, które z religijnością nie mają nic wspólnego, co więcej one tylko tę religijność zakrywają. Dziecko będzie myśleć o tym, co dostanie po Pierwszej Komunii Świętej, czyli o prezentach, a nie o sakramencie. To jest naturalne.
Jeśli to wszystko związane jest z gigantyczną imprezą — daj Boże, jeśli bez alkoholu — ale bardzo często z alkoholem, to cała uwaga skupia się na świętowaniu. Pijany ojciec, pijana matka albo pijani wujkowie — to jest dla dziecka traumatyczne wydarzenie.
[object Promise]
Jeśli uznaliśmy, że wszystkie dzieci — niezależnie od tego, jakie są one, jacy są ich rodzice, jakie są ich rodziny, jaka jest rzeczywistość wokół nich — są gotowe w trzeciej klasie przystąpić do pierwszej spowiedzi i pierwszej komunii, to się nie dziwmy, że nie wszystkie są gotowe i że niektóre przeżywają pierwszą spowiedź jako pewną traumę.
Pojawia się i argument: czym dziecko w wieku 9 lat może zgrzeszyć, że “wymaga” spowiedzi.
To jest prawda, że bardzo trudno jest zgrzeszyć w wieku siedmiu czy ośmiu lat. Ale spowiedź w tym wieku nie jest wartościowa dlatego, że dzieci potrzebują wielkiego oczyszczenia, tylko dlatego, że do pewnych tradycji, zwyczajów, rytów religijnych człowieka się wychowuje. Im wcześniej zacznie mieć doświadczenie spowiedzi, tym bardziej prawdopodobne, że będzie się spowiadał również później.
[object Promise]
Oprócz tej decyzyjności i przywiązania do skostniałych schematów Kościoła — instytucji, dużo mówi pan o roli rodziny, rodziców.
To rodzice przynoszą dziecko do chrztu, zobowiązują się do tego, że wychowają je w wierze. To jest przede wszystkim nasza, rodziców, odpowiedzialność. To oczywiście nie zawsze się musi udać. Pan Bóg nie ma wnuków. Pan Bóg ma tylko dzieci — to znaczy, że choć rodzice byli wierzący, wcale nie musi oznaczać, że dzieci też będą wierzące.
[object Promise]
Natomiast to rodzice się zobowiązali, że dziecko będą wychowywać w wierze, to znaczy, że to najpierw my — rodzice — mamy praktykować swoją wiarę. Dzieci będą widzieć nas, jak się modlimy, jak chodzimy do kościoła, jak się spowiadamy.
[object Promise]
Może się zdarzyć, że gdzieś po drodze dziecko spotka dobrego księdza i on tę wiarę umocni albo nawet zaszczepi, ale wcale nie musi się tak zdarzyć. Może na ich drodze stanąć też ksiądz nieodpowiedzialny, głupi, chamski, gburowaty albo niewierzący. I on też może wpłynąć na wiarę naszych dzieci.
Naszą odpowiedzialność, jest też to, co się od naszych dzieci dowiadujemy, jakie są ich doświadczenia w Kościele. Co to oznacza? Jeśli coś nas zaniepokoi, musimy zgłosić sprawy do służb, do prokuratury i na policję. A jeśli to nie jest sprawa karna, zgłosić ją do proboszcza czy biskupa.
Mówimy o sakramentach, o dojrzewaniu w wierze. Rozpoczynają się matury i zaraz diecezję znowu będą informować o tym, jak niewielu jest kandydatów do seminarium. To też odpowiedzialność rodziców?
To jest bardziej skomplikowane, dlatego że czasami młodzi wierzący chłopcy idą do seminarium, a kończą jako niewierzący buce.
[object Promise]
Mamy też społeczny wizerunek Kościoła, często związany z nieodpowiednimi zachowaniami części biskupów czy księży, który także sprawia, że młodzi mężczyźni nie wybierają kapłaństwa. Jest wreszcie i kwestia tego, że kapłaństwo nie jest już atrakcyjną wersją życia.
[object Promise]
My mamy w Polsce naprawdę dużo księży, mamy ich tak dużo, że biskupi wysyłają ich do pracy w mediach. Księża nie są potrzebni do bycia naczelnymi katolickich gazet. W kurii siedzą dziesiątki księży i przekładają kwity. Do tego też nie trzeba święceń. Księża nie są potrzebni do zajmowania miejsc na uczelniach, bo wielu się do nauki nie nadaje. Nie twierdzę, że nie ma takich, którzy są świetni, i ci powinni zostać, ale dalece nie wszyscy tacy są.
[object Promise]
Co więcej, mamy wiele diecezji, w których już teraz ten nadmiar widać. Wystarczy pojechać do diecezji przemyskiej. Tam są parafie, gdzie jest proboszcz i trzynastu wikariuszy a parafia liczy kilka tysięcy wiernych. Ja nie wiem, co tych trzynastu gości robi.
[object Promise]
Mamy oczywiście parafie w Polsce, gdzie księży brakuje, szczególnie na zachodzie kraju.
Głównym problemem w Polsce nie jest to, że liczba powołań spada. To znaczy tylko tyle, że księża w końcu zajmą się tym, co do nich należy, czyli sprawowaniem sakramentów i głoszeniem Ewangelii. Od tego są. A do wszystkich innych rzeczy księża nie są potrzebni. Nawet sekretarzem Konferencji Episkopatu Polski nie musi być ksiądz, a tym bardziej nie musi być biskup. Mogłaby być to świecka kobieta i nic by się nie stało. I byłby jeden ksiądz więcej do sprawowania sakramentów.
[object Promise]
My ciągle opowiadamy o tych powołaniach — tak, powołania rodzą się w domu, ale niestety powołania bywają, bo nie zawsze są, wypaczone przez seminarium i pierwsze lata kapłaństwa. I to też jest problem, że zamiast wychowywać towarzyszy drogi, wychowujemy nie kleryków, a książęta, wychowujemy ludzi, którzy uważają się za lepszych i bardziej potrzebnych niż świeccy. Otóż tak nie jest.
Tu niestety jest problemem nie tylko w rodzinach, choć to jest bardzo wygodny schemat, którym biskupi się tłumaczą. Za wszystko odpowiadają rodziny, biskupi nie odpowiadają absolutnie za nic. Proboszczowie nie odpowiadają za nic, są cudowni i dobrzy. Tylko rodzice źle wychowują swoje dzieci i dlatego młodzi ludzie nie chodzą do kościoła, dlatego nie idą do seminarium. To jest oczywiście nieprawda.
Wielu kapłanów narzeka na natłok obowiązków, szczególnie ci, którym się jeszcze chce starać.
Są duchowni, którzy rzeczywiście są zapracowani, choć mam wciąż wrażenie, że nie jest to większość. Znam wielu księży, którzy opowiadają, jak są obciążeni pracą, a potem jak słucham ich wypowiedzi, no to powiedziałbym: każdy świecki z rozkoszą przyjąłby taki natłok obowiązków — odprawić mszę świętą, pójść na kilka godzin na katechezę i potem godzinkę jeszcze posiedzieć w kancelarii.
[object Promise]
*
Tomasz P. Terlikowski — doktor filozofii, dziennikarz RMF FM i RMF 24, felietonista “Plusa Minusa”, autor książek, m.in. “Wygasanie. Zmierzch mojego Kościoła” czy “To ja Judasz. Biografia apostoła”. Filozof, publicysta, tłumacz, pisarz i działacz katolicki.