Το μέλλον της Ευρώπης κρίνεται στην Ουκρανία

Το μέλλον της Ευρώπης κρίνεται στην Ουκρανία

Του Giovanni Grevi 

To ξεκίνημα του 2024 σηματοδότησε μια δεύτερη “γεωπολιτική αφύπνιση” για την Ευρώπη, μετά το σοκ που προκλήθηκε από την ευρείας κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022.

Δύο χρόνια μετά, το έναυσμα ήταν ο συνδυασμός του Ντόναλντ Τραμπ που απαξιώνει το ΝΑΤΟ, της Δύσης που αγωνίζεται να υποστηρίξει την Ουκρανία και της Ρωσίας που ασκεί πίεση στην πρώτη γραμμή του πολέμου. Αυτή η συγκυρία διέλυσε κάθε εφησυχασμό μεταξύ των Ευρωπαίων για την πορεία του πολέμου, ενώ τους προειδοποίησε για το γεγονός ότι η δέσμευση των ΗΠΑ στην ευρωπαϊκή ασφάλεια δεν είναι δεδομένη.

Αυτό το δεύτερο σοκ πυροδότησε ένα νέο ξέσπασμα ευρωπαϊκής στρατηγικής κακοφωνίας. Το Παρίσι και το Βερολίνο αγωνίστηκαν για όσα η άλλη πλευρά δεν έχει κάνει, ή δεν είναι διατεθειμένη να κάνει, για να στηρίξει το Κίεβο. Το χάσμα μεταξύ της διεκδικητικής έκκλησης του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν για μια αλλαγή για να απωθήσει τη Ρωσία και της κύριας ανησυχίας του γερμανού καγκελαρίου Όλαφ Σολτς για την αποτροπή της κλιμάκωσης αποκαλύπτει ευρύτερες διαφορές μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας -και μεταξύ άλλων Ευρωπαίων συμμάχων- για το πώς να ανταποκριθούν στις κρίσιμες εξελίξεις. Αυτό το κενό καλύφθηκε μόνο εν μέρει από την επίδειξη ενότητας που δόθηκε από τον Μακρόν, τον Σολτς και τον Πολωνό πρωθυπουργό Ντόναλντ Τουσκ στη Σύνοδο Κορυφής του Τριγώνου της Βαϊμάρης στις 15 Μαρτίου στο Βερολίνο και από τη σύνοδο κορυφής των ηγετών της ΕΕ στις 21 Μαρτίου.

Η δύσκολη χρονιά που έρχεται θα δείξει εάν μια τέτοια στρατηγική ασυμφωνία είναι μια εκτροπή από ένα βαθύτερο πρότυπο σύγκλισης ή αν δημιουργεί μια τάση. Το θεμελιώδες ερώτημα είναι εάν η απειλή που θέτει ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία θα σφυρηλατήσει ή θα διχάσει τελικά την Ευρώπη.

Η ένταση μεταξύ της σύγκλισης και της απόκλισης μεταξύ των μελών της ΕΕ έχει διαμορφώσει την απάντηση της Ευρώπης στις κλιμακωτές κρίσεις για το καλύτερο μέρος των τελευταίων δύο δεκαετιών—και συνεχίζει να το κάνει. Μέχρι την πανδημία του COVID-19, οι ευρωπαίοι ηγέτες συμμετείχαν στη μόνιμη πυρόσβεση για να αντιμετωπίσουν διαδοχικές κρίσεις που πίεσαν τη συνοχή της ΕΕ. Οι επίπονοι συμβιβασμοί κράτησαν την ένωση όρθια, αλλά δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν την αυξανόμενη πόλωση της πολιτικής της ΕΕ. Συχνά οι ακραίες εθνικές συζητήσεις σχετικά με κοινές —αλλά ασύμμετρες— προκλήσεις απέκλειαν δομικές λύσεις.

Η απάντηση της Ευρώπης στην πανδημία και στην επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία σηματοδότησε ένα βήμα αλλαγής. Και οι δύο κρίσεις ήταν εξαιρετικής κλίμακας και σοβαρότητας, απείλησαν όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ ταυτόχρονα και απαιτούσαν τη συγκέντρωση μεγάλων πόρων για την αντιμετώπιση των ευρειών συνεπειών τους. Και στις δύο περιπτώσεις, οι Ευρωπαίοι ένωσαν τις δυνάμεις τους για να ανταποκριθούν στην πρόκληση.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει σίγουρα αποκαλύψει τις διαφορές μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Ωστόσο, αυτές οι διαφωνίες σημάδεψαν μια ευρύτερη τροχιά πολιτικής σύγκλισης, επιτρέποντας άνευ προηγουμένου κινητοποίηση για την υποστήριξη της Ουκρανίας. Στις αρχές του 2024, η προοπτική της στρατιωτικής και οικονομικής υποστήριξης των ΗΠΑ προς το Κίεβο έχει δοκιμαστεί σοβαρά για την ανθεκτικότητα της ΕΕ. Ο τοξικός κομματισμός στην πολιτική των ΗΠΑ θέτει σοβαρές αμφιβολίες για την αξιοπιστία της αμερικανικής δέσμευσης στην Ουκρανία. Η πιθανή νίκη του Ντόναλντ Τραμπ τον Νοέμβριο θα μπορούσε να υπονομεύσει την αξιοπιστία των εγγυήσεων ασφαλείας των ΗΠΑ προς τους συμμάχους του ΝΑΤΟ επίσης. Το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών θα καθορίσει τη στάση της Ουάσιγκτον απέναντι στην Ευρώπη.

Τελικά, η ευθύνη για το μέλλον της Ουκρανίας —και της ευρωπαϊκής τάξης ασφάλειας— μετατίθεται στην Ευρώπη. Δεν είναι σαφές, ωστόσο, ότι ο πολιτικός ιστός της Ευρώπης έχει σχεδιαστεί για να φέρει αυτό το βάρος. Πέρα από τις ανεπαρκείς αμυντικές δυνατότητες, ένα διάχυτο αντανακλαστικό εξάρτησης από τις Ηνωμένες Πολιτείες έχει εμποδίσει τους Ευρωπαίους να αναπτύξουν μια κοινή, συνολική στρατηγική κουλτούρα – μια ιδέα των δικών τους προτεραιοτήτων και του τρόπου με τον οποίο θα τις προωθήσουν από κοινού. Ελλείψει ενός τέτοιου κοινού οράματος, οι σοβαρές εξωτερικές προκλήσεις κινδυνεύουν να επιδεινώσουν περαιτέρω τις πολιτικές αποκλίσεις εντός της ΕΕ.

Η οδυνηρή εμπειρία του πολέμου στην Ουκρανία πρέπει να βοηθήσει στη σφυρηλάτηση αυτής της κοινής στρατηγικής προσέγγισης. Είναι ζωτικής σημασίας οι Ευρωπαίοι να μετατρέψουν τη γεωπολιτική πίεση που αντιμετωπίζουν σε πολιτική ενέργεια. Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό;

Η άμεση προτεραιότητα είναι να παρασχεθεί στην Ουκρανία ό,τι χρειάζεται για να κρατήσει τη γραμμή και να ενισχύσει την αεράμυνα της. Εάν ο πόλεμος τελειώσει με τους όρους της Ρωσίας, αυτό θα ακυρώσει την κυριαρχία της Ουκρανίας και θα κλονίσει την εμπιστοσύνη στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Όπως αναγνώρισε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Μάρτιο, αυτή η επείγουσα προσπάθεια θα πρέπει να αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για να δοθεί η δυνατότητα στην Ευρώπη να αναλάβει πολύ μεγαλύτερη ευθύνη για την άμυνά της.

Η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσιγκτον τον Ιούνιο θα είναι ένα σημαντικό ορόσημο για την εστίαση των στρατηγικών και την προώθηση της προόδου. Δουλεύοντας μαζί, οι Ευρωπαίοι μπορούν να ενισχύσουν τη συνεισφορά τους στο ΝΑΤΟ, να βοηθήσουν στην ενίσχυση της δέσμευσης των ΗΠΑ για την ασφάλεια της Ευρώπης και να καταστούν καλύτερα σε θέση να διαχειριστούν τους κινδύνους που θα συνεπαγόταν η δεύτερη θητεία του Τραμπ.

Πρόσφατες πρωτοβουλίες όπως η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανική στρατηγική δείχνουν προς τη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο, η εφαρμογή της στρατηγικής θα απαιτήσει πολύ πιο διαρκή κοινή χρηματοδότηση και δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ σχετικά με τον τρόπο υλοποίησης της.

Το τελευταίο είναι μια άλλη εκδήλωση της ασταθούς ισορροπίας μεταξύ σύγκλισης και απόκλισης στο πλαίσιο της πολιτικής και της λήψης αποφάσεων της ΕΕ. Εν όψει των ευρωπαϊκών εκλογών του Ιουνίου, η εσωτερική πολιτική πόλωση κινδυνεύει να επηρεάσει τις συζητήσεις στην ΕΕ, θολώνοντας έτσι τη στρατηγική ατζέντα. Η οικονομική στασιμότητα σε ολόκληρο το μπλοκ θα μπορούσε επίσης να ενισχύσει τις αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών. Όσον αφορά τη βοήθεια προς την Ουκρανία, η ΕΕ διατρέχει τον κίνδυνο να επιστρέψει στον προ-πανδημικό τρόπο “πυροσβεστικής” περιορισμού των ζημιών. Στο πλαίσιο των δυσκίνητων διαπραγματεύσεων και του  πολιτικού κατακερματισμού, τα αποσπασματικά μέτρα βοήθειας θα ήταν λιγότερο από το άθροισμά τους. Αυτό δεν είναι κάτι που η Ευρώπη μπορεί να αντέξει οικονομικά.

Για να αποφευχθεί ένα τέτοιο σενάριο, οι ηγέτες θα πρέπει να ισχυριστούν ότι η υποστήριξη της Ουκρανίας και η οικοδόμηση της ευρωπαϊκής άμυνας είναι κρίσιμες στα πλαίσια μιας μεγαλύτερης, στρατηγικής επένδυσης στο κοινό μέλλον της Ευρώπης. Αυτή η προσπάθεια αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη όλων των άλλων σημαντικών στόχων που οδηγούν στην ατζέντα της ΕΕ, από την οικονομική ανταγωνιστικότητα έως την τεχνολογική κυριαρχία, από την κοινωνική συνοχή έως την πράσινη ηγεσία.

Το θέμα δεν είναι ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία πρέπει να έχει προτεραιότητα έναντι αυτών των προτεραιοτήτων. Είναι ότι η νίκη της Ρωσίας θα εμπόδιζε σοβαρά την επίτευξή τους. Η αποτυχία στη δοκιμασία της υπεράσπισης της Ουκρανίας και της προστασίας της ευρωπαϊκής ασφάλειας σήμερα θα εξαντλούσε την πολιτική συνοχή που απαιτείται για να προχωρήσουμε προς μια ισχυρότερη, κυρίαρχη Ευρώπη. Θα υπονόμευε επίσης αυτό που θα έπρεπε να είναι μια πολύ μεγαλύτερη ευρωπαϊκή παγκόσμια ατζέντα με στόχο την προώθηση της συνεργασίας βάσει κανόνων και την παροχή παγκόσμιων δημόσιων αγαθών.

Τον Μάρτιο του 2022, η Διακήρυξη των Βερσαλλιών εξέφραζε τη δέσμευση των ηγετών της ΕΕ να προστατεύσουν την Ευρώπη απέναντι στην επιθετικότητα της Ρωσίας. Αυτό το μήνυμα είναι ακόμη πιο επίκαιρο σήμερα, όταν οι… σεισμικές αναταράξεις στον Ατλαντικό κινδυνεύουν να επιδεινώσουν τις τεκτονικές αλλαγές στην Ευρώπη. Η κάλυψη των επειγουσών στρατιωτικών αναγκών της Ουκρανίας είναι η βραχυπρόθεσμη επιτακτική ανάγκη. Ωστόσο, πρέπει να αποτελεί μέρος μιας αποφασιστικής προσέγγισης για την ενίσχυση της οικονομικής, τεχνολογικής και αμυντικής βάσης ισχύος της Ευρώπης, η οποία θα επιτρέψει στην ΕΕ να ευδοκιμήσει σε έναν έντονα ανταγωνιστικό κόσμο.

Η Γαλλία και η Γερμανία, μαζί με τους Ευρωπαίους εταίρους τους, πρέπει να ανανεώσουν το πνεύμα των Βερσαλλιών. Πρώτον, θα πρέπει να μεταδώσουν σταθερά στη Ρωσία ότι δεν υπάρχει δρόμος προς τη νίκη και, κατά συνέπεια, να αυξήσουν το κόστος της επιθετικότητάς της. Για ένα άλλο, θα πρέπει να επενδύσουν στο κοινό μέλλον της Ευρώπης, σε συνεπακόλουθη κλίμακα. Εάν ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν βοηθήσει στη σφυρηλάτηση της Ευρώπης, μπορεί κάλλιστα να καταλήξει να τη διασπάσει.

*Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.  

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου

Διαβάστε ακόμα: