Το αρχαιότερο απολιθωμένο δάσος της Γης κρύβει τα παράξενα δέντρα του εδώ και 390 εκατομμύρια χρόνια

Οι υψηλότερες απόκρημνες, βραχώδεις ακτές της Αγγλίας, έκρυβαν το αρχαιότερο απολιθωμένο δάσος που έχει ανακαλυφθεί στον πλανήτη Γη. Τα από αιώνες κρυμμένα, φοινικοειδή δέντρα του οικοσυστήματος, τα καλαμόφυτα, έχουν ηλικία 390 εκατομμυρίων ετών. Δηλαδή, περίπου τρία με τέσσερα εκατομμύρια χρόνια παλαιότερα απ’ το προγενέστερο ρεκόρ που είχε ανακαλυφθεί στην πολιτεία της Νέας Υόρκης, πέρα απ’ τον Ατλαντικό. Στη νοτιοδυτική Αγγλία, η πρόσοψη του βράχου από κόκκινο ψαμμίτη, όπου βρέθηκαν τ’ αποτυπώματα κορμών, ριζών και βλαστών, θεωρείτο κάποτε «άγονο έδαφος των απολιθωμένων ιχνών».

Η αρχή της δημιουργίας των δύο υπερηπείρων

Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες βρήκαν ότι, η περιοχή αποτελεί μία εξαιρετική διασταύρωση της ζωής της Δεβονικής Περιόδου-μία εποχή όπου η πτωτική στάθμη της θάλασσας, ανέσυρε των ωκεανό, με αποτέλεσμα, τη δημιουργία δύο τεράστιων ηπείρων, της Γκαντβάνα και της Ευραμερικής. Σύντομα, ζώα και πρωτόγονα φυτά αξιοποίησαν το νέο περιβάλλον.

Το σύστημα των καλαμόφυτων

Τα πρώτα δέντρα που αποίκησαν τις υπερηπείρους, δεν έμοιαζαν καθόλου με τα σημερινά. Αρχικά, δεν είχαν ρίζες, φύλλα, σπόρους, ή σπόρια, ή οποιοδήποτε αγγειακό σύστημα για την μεταφορά νερού και θρεπτικών συστατικών, αναγκάζοντάς τα να φυτρώνουν μόνο κοντά σε ακτές και ποτάμια. Τα δέντρα, γνωστά ως καλαμόφυτα, τα οποία ανακαλύφθηκαν στην ακτογραμμή του Σόμερσετ, κοντά στο Μινχεντ, είχαν αναπτύξει ρίζες και κλώνους στο αγγειακό σύστημα των μίσχων τους, και είχαν ύψος μόλις δύο με τέσσερα μέτρα, ενώ οι κορμοί τους ήταν λεπτοί και κούφιοι.

Απολιθωμένα κλαδιά από το δέντρο Καλαμόφυτων. (Davies et al., Journal of the Geological Society , 2024)

Άλλα δέντρα του είδους των καλαμοφύτων είχαν ανακαλυφθεί προηγουμένως, σε μορφή απολιθωμάτων στη Γερμανία, τη Νέα Υόρκη και την Κίνα. Κατά την περίοδο της αρχαίας υπερηπείρου Γκοντβάνα, η Γερμανία συνδεόταν μ’ αυτό ακριβώς το κομμάτι της Αγγλίας, άρα ήταν λογικό να έχουν την ίδια βλάστηση. «Όταν πρωτοείδα τις φωτογραφίες απ’ τους κορμούς των δέντρων, ήξερα αμέσως περί τίνος πρόκειται», εξήγησε ο Christopher Berry, απ’ το πανεπιστήμιο του Cardiff. Ήταν συγκλονιστικό που ανακαλύφθηκαν τόσο κοντά στην Αγγλία.

Διατήρηση της κάθε λεπτομέρειας των φυτών

Ακόμη περισσότερο, κάποια απ’ τα απολιθωμένα δέντρα, διατηρήθηκαν στο σημείο ακριβώς όπου αναπτύχθηκαν ή έπεσαν, δίνοντας στους επιστήμονες μία πρώτη ιδέα σχετικά με τη διάταξη του δασικού οικοσυστήματος. Σ’ αντίθεση με το απολιθωμένο δάσος, στη βόρεια πλευρά της Νέας Υόρκης, σ’ αυτή την αρχαία πεδιάδα, τα δέντρα είναι κοντύτερα και φαίνεται να είχαν αναπτυχθεί σε κοντινή απόσταση, σε σφικτές συστάδες.

Εικονογράφηση των δέντρων Calamophyton. (Peter Giesen/Chris Berry)

Τα πρώτα αποθέματα οργανικής ύλης

«Επρόκειτο για ένα αρκετά παράξενο δάσος», εξηγεί ο γεωλόγος Neil Davies, απ’ το πανεπιστήμιο του Cambridge. Δεν υπήρχε χαμηλή βλάστηση, το γρασίδι δεν είχε ακόμη εμφανιστεί, ωστόσο έπεφταν πολλά κλαδιά στα πυκνά δέντρα, γεγονός που είχε σημαντική επίδραση στο τοπίο.

Τ’ απόβλητα του ενός δέντρου ήταν πολύτιμη τροφή για κάποιο άλλο φυτό. Καθώς τόσα υπολείμματα του ξύλου συσσωρεύονταν στο έδαφος του δάσους, το χώμα της Γης εμπλουτιζόταν με τα πρώτα αποθέματα οργανικής ύλης. Αυτά τα δεκάδες εκατομμύρια χρόνια πριν, η δασική έκταση θα είχε καλυφθεί από «εξαιρετική αφθονία από τα υπολείμματα φυτών», σημειώνουν οι γεωλόγοι απ’ το Cambridge και το Cardiff.

Απολιθωμένα σημάδια κυματισμού στο δάπεδο του δάσους, που δείχνουν πού ξεβράστηκε το νερό πάνω από τη βλάστηση. (Νιλ Ντέιβις)

Περιβαλλόμενο από ένα δίκτυο ποταμών και καναλιών, οι εποχικές πλημμύρες ήταν συνηθισμένο φαινόμενο στο δάσος. Πιθανότατα, τα δέντρα ν’ ανέπτυξαν βαθύτερες ρίζες, ώστε να επιβιώνουν στις περιόδους λειψυδρίας. Οι ρίζες, με τη σειρά τους, θα σταθεροποιούνταν και θα διαμόρφωναν τη γη, σχηματίζοντας τις πλαγιές των λόφων, τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των ποταμών και τα κανάλια, ώστε, στη συνέχεια, ν’ αποικήσουν εκεί άλλα φυτά.

Καθώς το νερό ξέπλενε την κοίτη, η λάσπη αποτίθετο σε κυματισμούς γύρω απ’ τη βλάστηση, με τρόπο που, αργότερα, απολιθώθηκε, συντηρώντας τα φυτά,  και τις θέσεις τους επί εκατομμύρια χρόνια.

Αρχαία αποτύπωση κορμού δέντρων Καλαμοφύτων . (Davies et al., Journal of the Geological Society , 2024)

Η καταλυτική σημασία της Δεβόνιας περιόδου στη διαμόρφωση της Γης

Η Δεβόνια περίοδος άλλαξε ριζικά τη ζωή πάνω στη Γη, σημειώνει ο Davies. Επίσης, άλλαξε τον τρόπο αλληλεπίδρασης του νερού και της γης, καθώς τα δέντρα και άλλα φυτά συνετέλεσαν στη σταθεροποίηση του ιζήματος μέσω των συστημάτων των ριζών τους, όμως λίγα είναι γνωστά για τα δάση στα πολύ πρώιμα στάδιά τους.

Απεικόνιση για να εξηγήσει πώς οι εντυπώσεις του νερού αποκαλύπτουν την ύπαρξη φυτών εκατομμύρια χρόνια αργότερα. (Davies et al., Journal of the Geological Society , 2024)

Η Δεβόνια περίοδος είναι γνωστή και ως η «εποχή των ψαριών», όμως, αν σκεφτούμε το πλήθος των φυτών, όπως είναι τα καλαμόφυτα, και το πόσο άλλαξαν το τοπίο της Γης, θα μπορούσε κάλλιστα να ονομάζεται και «εποχή των δέντρων».

Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of the Geological Society.