Ερχονται καύσωνες και πυρκαγιές: Πάμε για πρώιμο καλοκαίρι ενώ κάθε μήνα σπάει κι ένα νέο ρεκόρ ζέστης

Πριν από περίπου έναν μήνα, ο υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας Βασίλης Κικίλιας έλεγε ότι «η φετινή αντιπυρική περίοδος θα είναι πολύ δύσκολη». Σχεδόν πριν… αλέκτορα φωνήσαι, η πρόβλεψη αυτή φαίνεται να επιβεβαιώνεται: οι θερμοκρασίες-ρεκόρ που καταγράφονται σε όλο το βόρειο ημισφαίριο, αλλά και στη χώρα μας, οδηγούν σε έναν πρόωρο συναγερμό, καθώς ο εφιάλτης των πυρκαγιών φέτος ξεκίνησε πολύ νωρίτερα από οποιαδήποτε άλλη χρονιά.

Οι αριθμοί, επειδή έχουν το προσόν να λένε την αλήθεια, μπορούν να αποκαλύψουν το μέγεθος που έχει ήδη λάβει το πρόβλημα. Μόνο σε ένα διήμερο, συγκεκριμένα το περασμένο Σαββατοκύριακο, σε ολόκληρη τη χώρα καταγράφηκαν 88 αγροτοδασικές πυρκαγιές. Από αυτές, οι 80 κατασβέστηκαν άμεσα, ενώ για τις υπόλοιπες οι πυροσβεστικές δυνάμεις χρειάστηκε να δώσουν μάχες οι οποίες θυμίζουν τα δυστοπικά σκηνικά που ζούμε σχεδόν κατά κανόνα τους καλοκαιρινούς μήνες.

Αυτό δεν ήταν κάτι τυχαίο, καθώς συνεχίστηκε με μεγαλύτερη ένταση μέσα στην εβδομάδα που διανύσαμε. Ετσι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, σε ένα μόνο 24ωρο, αυτό της περασμένης Τετάρτης, εκδηλώθηκαν σε διάφορες περιοχές της χώρας συνολικά 67 αγροτοδασικές πυρκαγιές. Από αυτές, σύμφωνα με την ίδια πηγή, οι 56 αντιμετωπίστηκαν στο αρχικό τους στάδιο, με τις υπόλοιπες 11 να χρειάζονται πολύωρες μάχες από τις πυροσβεστικές δυνάμεις. Σε επίπεδο τριμήνου τώρα, σύμφωνα πάντα με την Πυροσβεστική, το α’ τρίμηνο του 2024 εκδηλώθηκαν συνολικά 2.378 αγροτοδασικές πυρκαγιές, ενώ το αντίστοιχο περσινό διάστημα είχαν εκδηλωθεί 2.367.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του «Copernicus», ο περασμένος Μάρτιος ήταν για την Ευρώπη ο δεύτερος θερμότερος της Ιστορίας μετά το 2014

Η Πυροσβεστική μπορεί να καταγράφει τις πυρκαγιές που εμφανίζονται πρόωρα και την εξέλιξή τους, όμως αυτό που δεν είναι σε θέση να πει, τουλάχιστον επισήμως, είναι τα αίτια εκδήλωσής τους. Αυτό είναι μια διαδικασία την οποία αναλαμβάνουν τα κατά τόπους ανακριτικά γραφεία, καθώς και τα κλιμάκια της Διεύθυνσης Αντιμετώπισης Εγκλημάτων Εμπρησμού (ΔΑΕΕ). Ομως η πικρή αλήθεια είναι ότι ουσιαστικά πρόκειται για μια… τυπική διαδικασία, καθώς όλοι γνωρίζουμε τον βασικό συνδυασμό παραγόντων που τις ευνοεί: είναι οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες για την εποχή, το παρατεταμένο διάστημα ξηρασίας, που με τη σειρά τους οφείλονται στην κλιματική κρίση και το «Ελ Νίνιο».

Το «Copernicus»

Υπό άλλες συνθήκες, όλα αυτά θα ήταν υπόθεση που αντιμετωπίζουμε συνήθως τον Αύγουστο. Η καταφανέστατα πρόωρη εμφάνιση του προβλήματος έχει οδηγήσει σε πολλές περιπτώσεις τις κατά τόπους αρχές να αιτούνται την κατά συνθήκη άμεση έναρξη της αντιπυρικής περιόδου. Ενδεικτικό του μεγέθους της ανησυχίας που επικρατεί είναι ότι οι πυροσβεστικές και άλλες αρχές διαφόρων περιοχών της χώρας στις οποίες εμφανίστηκαν οι πυρκαγιές πολύ νωρίτερα από το αναμενόμενο αιτήθηκαν την πρόωρη κατ’› εξαίρεση έναρξη της αντιπυρικής περιόδου, παρά το γεγονός ότι ο αρμόδιος υπουργός έχει ήδη προαναγγείλει ότι αυτή ξεκινά πολύ νωρίτερα, αίτημα που έγινε δεκτό. Και παρά το γεγονός ότι οι προετοιμασίες για τη φετινή μάχη με τις πυρκαγιές είναι οργιώδεις από τον χειμώνα ήδη!

Το ότι η Ελλάδα ζει το worst case scenario οδηγεί σε… ανάφλεξη δασικών και αγροτικών εκτάσεων σε μια περίοδο όπου τα προηγούμενα χρόνια δεν είχε καν ολοκληρωθεί ο αντιπυρικός σχεδιασμός για το καλοκαίρι – το επιβεβαιώνουν άλλωστε τα στοιχεία των επιστημόνων του «Copernicus», του ευρωπαϊκού δορυφορικού συστήματος το οποίο (μεταξύ άλλων) καταγράφει τα patterns του καιρού. Βάσει των στοιχείων του, διανύουμε ήδη τον δέκατο συνεχόμενο μήνα με τις υψηλότερες θερμοκρασίες τουλάχιστον των τελευταίων ετών. Το θερμόμετρο δεν μας οδηγεί απλά σε πρόωρο καλοκαίρι, αλλά από ρεκόρ σε ρεκόρ θερμοκρασιών, πολλές φορές ιστορικά.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία του «Copernicus», ο περασμένος Μάρτιος ήταν ο δέκατος συναπτός μήνας κατά τη διάρκεια του οποίου καταρρίφθηκαν παγκόσμια ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών σε γη και θάλασσες, αφού κι αυτός ο μήνας ήταν ο θερμότερος που έχει καταγραφεί ποτέ. Η Κλιματική Υπηρεσία της Ε.Ε. κατέγραψε ότι τον Μάρτιο η παγκόσμια θερμοκρασία του αέρα ήταν 0,73 βαθμούς Κελσίου υψηλότερη από τον μέσο όρο της περιόδου 1991-2020 για τον συγκεκριμένο μήνα, αλλά και 0,10 βαθμούς υψηλότερη από το προηγούμενο υψηλό που σημειώθηκε τον Μάρτιο του 2016.

Σε ό,τι μας αφορά πιο άμεσα, στη Γηραιά Ηπειρο ο Μάρτιος ήταν ο δεύτερος θερμότερος της Ιστορίας, αφού για μόλις 0,02 βαθμούς Κελσίου δεν έσπασε το ιστορικό ρεκόρ του αντίστοιχου μήνα το 2014. Η μέση θερμοκρασία στην Ευρώπη ήταν 2,12 βαθμούς υψηλότερη από τον μέσο όρο της περιόδου 1991-2020 για την εποχή, με τη μεγαλύτερη μεταβολή προς τα πάνω στις κεντρικές και ανατολικές περιοχές. Σε ό,τι αφορά την ξηρασία, η Ευρώπη ήταν χωρισμένη στα δύο: η Δυτική Ευρώπη στο μεγαλύτερο μέρος της κατέγραψε πιο υγρή περίοδο από τον μέσο όρο, με ισχυρές βροχοπτώσεις στη νότια Γαλλία και την Ιβηρική Χερσόνησο, αλλά και αρκετές βροχοπτώσεις στις σκανδιναβικές περιοχές, ενώ η υπόλοιπη Ευρώπη ήταν σε μεγάλο βαθμό ξηρότερη από τον μέσο όρο.

Σε τοπικό επίπεδο τώρα, σύμφωνα με τα δεδομένα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ο φετινός Μάρτιος ήταν ο θερμότερος που έχει καταγραφεί στην κεντρική και νότια Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια.

«Παίζουμε με τη φωτιά»

Με τους μετεωρολόγους να προβλέπουν συνέχιση αυτού του καιρικού μοτίβου για τουλάχιστον δύο μήνες ακόμα, οι συνθήκες που οδηγούν στην εκδήλωση δασικών και αγροτοδασικών πυρκαγιών έχουν ήδη δημιουργηθεί πρόωρα. Ο λόγος για τις συνθήκες ξηρασίας, φαινόμενο ανησυχητικό το οποίο καταγράφεται σε πολλές περιοχές της χώρας. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Θεσσαλίας, η οποία ενώ ακόμα δεν έχει επουλώσει τις πληγές της από το σοκ των πλημμυρών του «Daniel», βιώνει πρόωρη ξηρασία.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι την περασμένη Παρασκευή ο διοικητής ΠΕΠΥΔ Θεσσαλίας, αρχιπύραρχος Ιωάννης Ευστάθιος Αμανατίδης, εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία επισημαίνει ότι «το τελευταίο χρονικό διάστημα έχουν εκδηλωθεί αρκετές δασικές και αγροτοδασικές πυρκαγιές, κυρίως, κατά την καύση φυτικής ύλης και υπολειμμάτων καλλιεργειών» και εφιστά «την προσοχή των πολιτών ώστε να λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα και μέσα πυροπροστασίας. Ηδη πραγματοποιούνται εκτεταμένοι έλεγχοι-περιπολίες προς διαπίστωση της τήρησης των συγκεκριμένων μέτρων».

Στην Κρήτη, όπου η αντιπυρική περίοδος ξεκινά την ερχόμενη Δευτέρα, η Πυροσβεστική, τα συντονιστικά όργανα Πολιτικής Προστασίας, φορείς, εθελοντικές ομάδες, οι υπηρεσίες Πολιτικής Προστασίας Δήμου Ιεράπετρας και των περιφερειών και δήμων είναι ήδη σε συναγερμό.

Ο πυρομετεωρολόγος-ερευνητής στο Αστεροσκοπείο Αθηνών Θεόδωρος Γιάνναρος λέει πως δεν πρέπει να παίζουμε με τη φωτιά. Και επιβεβαιώνει ότι οι πολύ θερμές συνθήκες που επικρατούν το τελευταίο διάστημα (αλλά και νωρίτερα, λόγω του γενικότερα θερμού χειμώνα) δημιούργησαν «νεκρά βασικά καύσιμα» που λειτουργούν ως προσάναμμα σε μια πυρκαγιά. Είναι αυτό που εμείς βλέπουμε ως ξερόχορτα και κλαδιά.

Θεόδωρος Γιάνναρος – Πυρομετεωρολόγος, ερευνητής στο Αστεροσκοπείο Αθηνών – «Οι θερμές και ξηρές συνθήκες δημιούργησαν νεκρά βασικά καύσιμα που λειτουργούν ως προσάναμμα για τις πυρκαγιές. Αυτά είναι έτοιμα να αναφλεχθούν και να μεταδώσουν τη φωτιά»

Οι επιστήμονες εντοπίζουν αυξημένες ποσότητες νεκρής καύσιμης ύλης ήδη σε περιοχές της Θεσσαλίας, της Δυτικής Μακεδονίας, της Φθιώτιδας, της Βοιωτίας και της Ανατολικής Πελοποννήσου, καθώς και στην περιοχή του Αργους και στη Νότια Κρήτη, και κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου ότι μια πολύ ξηρή άνοιξη, όπως αυτή που διανύουμε, ανοίγει την πόρτα για περισσότερες πυρκαγιές στις αρχές του καλοκαιριού απ’ ό,τι προς τα τέλη.

«О¤О±П…П„ПЊП‡ПЃОїОЅО±В», О­П‡ОµО№ ПЂОµО№ Ої ПЂП…ПЃОїОјОµП„ОµП‰ПЃОїО»ПЊОіОїП‚, В«О­П‡ОїП…ОјОµ О±П…П„ПЊОЅ П„ОїОЅ ОёОµПЃОјПЊ ОєО±О№ ОѕО·ПЃПЊ ОєО±О№ПЃПЊ П„П‰ОЅ П„ОµО»ОµП…П„О±ОЇП‰ОЅ О·ОјОµПЃПЋОЅ, Ої ОїПЂОїОЇОїП‚ П†О­ПЃОЅОµО№ О±П…П„О¬ П„О± ОІО±ПѓО№ОєО¬ ОєО±ПЌПѓО№ОјО± ПѓОµ ОјО№О± ОєО±П„О¬ПѓП„О±ПѓО· ПЂОїП… ОµОЇОЅО±О№ О­П„ОїО№ОјО± ОЅО± О±ОЅО±П†О»ОµП‡ОёОїПЌОЅ ОєО±О№ ОЅО± ПѓП…ОЅП„О·ПЃО®ПѓОїП…ОЅ П„О· П†П‰П„О№О¬, ОєО±ОёПЋП‚ ОєО±О№ ОЅО± П„О· ОјОµП„О±ОґПЋПѓОїП…ОЅ. ОҐПЂПЊ О±П…П„О® П„О·ОЅ О­ОЅОЅОїО№О±, О»ОїО№ПЂПЊОЅ, ОґОµОЅ ПЂПЃОїОєО±О»ОµОЇ ОєО±ОјОЇО± О­ОєПЂО»О·ОѕО· О· ПѓП…ОіОєОµОєПЃО№ОјО­ОЅО· ОґПЃО±ПѓП„О·ПЃО№ПЊП„О·П„О± П„П‰ОЅ ОґО±ПѓО№ОєПЋОЅ ПЂП…ПЃОєО±ОіО№ПЋОЅ, П‰ПѓП„ПЊПѓОї ПЂПЃОїОєО±О»ОµОЇ ПЂО¬ПЃО± ПЂОїО»ПЌ ОјОµОіО¬О»О· О±ОЅО·ПѓП…П‡ОЇО±В».

Την κατάσταση επιτείνει και η έλλειψη βροχής που καταγράφεται σε ορισμένα σημεία της χώρας. Για παράδειγμα, το τελευταίο τρίμηνο, σε σχέση με τη μέση τιμή της περιόδου 2010-2019, το συνολικό ύψος βροχής που έχει σημειωθεί στις Μοίρες Ηρακλείου φτάνει το 30%, στην Κυπαρισσία το 35%, στη Ρόδο, στη Νεμέα και τον Βόλο το 50% και στο Κιλκίς το 60%.

Αυτό στο οποίο συμφωνούν οι επιστήμονες είναι το γεγονός ότι το φετινό καλοκαίρι θα είναι ζεστό, όπως δείχνουν τα… προεόρτια. Ο κ. Γιάνναρος ρωτήθηκε εάν θεωρεί ότι το ξεκίνημα της περιόδου των πυρκαγιών έχει γίνει από νωρίτερα φέτος. «Τον Μάρτιο και τον Απρίλιο καταγράφουμε τα τελευταία χρόνια μια αύξηση στον αριθμό της έναρξης των δασικών πυρκαγιών. Αυτό έχει να κάνει με την κλιματική αλλαγή, ωστόσο συνδέεται και με την αμέλεια που δείχνει ο κόσμος, που οδηγεί στις περισσότερες δασικές πυρκαγιές. Συνεπώς, θεωρώ ότι θα ήταν σκόπιμο να ανοίξει μια τέτοια κουβέντα».

Ο μετεωρολόγος και επιστημονικός συνεργάτης του meteo.gr και του climatebook, Σταύρος Ντάφης, έχει επισημάνει ότι «βαδίζουμε σε μια πιο ευρύτερη ξηρασία – γιατί μέχρι τώρα είχαμε τοπικές ξηρασίες σε Θράκη, Ανατολική Μακεδονία και Κρήτη. Ωστόσο μειωμένες βροχοπτώσεις στις αρχές του 2024 καταγράφουμε στο μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής ηπειρωτικής Ελλάδας. Είμαστε στην αρχή μιας ήπιας, προς το παρόν, ξηρασίας και δεν μπορούμε ακόμη να τη συγκρίνουμε με τη σοβαρή ξηρασία που είχαμε στη Βόρεια Ελλάδα και στην Κρήτη, αλλά τα πράγματα δεν βαίνουν καλώς».

Σταύρος Ντάφης – Μετεωρολόγος, επιστημονικός συνεργάτης meteo, climatebook – «Βαδίζουμε σε μια ευρύτερη ξηρασία. Μέχρι τώρα είχαμε τοπικές ξηρασίες σε Θράκη, Ανατολική Μακεδονία και Κρήτη, αλλά τα πράγματα δεν βαίνουν καλώς»

Ο κίνδυνος, όπως έχει εξηγήσει ο πυρομετεωρολόγος Θ. Γιάνναρος, είναι η επιμήκυνση της περιόδου όπου οι δυνάμεις της Πολιτικής Προστασίας δίνουν μάχη με τις πυρκαγιές να προκαλέσει κόπωση σε ανθρώπους και μέσα. «Δεν μπορούμε αυτή τη στιγμή να έχουμε μια εκτίμηση αν το φετινό καλοκαίρι θα είναι πιο δύσκολο από τα προηγούμενα χρόνια. Σίγουρα προκαλεί ανησυχία το ότι έχουμε δασικές πυρκαγιές αυτή την περίοδο, οι οποίες απασχολούν εν δυνάμει στο Πυροσβεστικό Σώμα ακόμη και εναέρια μέσα, διότι, όπως καταλαβαίνετε, αυτό αυξάνει τον ρυθμό με τον οποίο μπορεί να επέλθει κόπωση.

Μάλιστα καθώς πλησιάζουμε στο καλοκαίρι οι συνθήκες θα γίνουν σίγουρα χειρότερες. Το μόνο που μπορούμε να πούμε με σχετική βεβαιότητα είναι ότι πάμε για ακόμη ένα θερμό καλοκαίρι. Αυτό δείχνουν τα προγνωστικά δεδομένα των εποχιακών προγνώσεων, ότι πάλι θα έχουμε πολύ θετικές αποκλίσεις σε σχέση με τις φυσιολογικές για την εποχή θερμοκρασίες».

Οι μάνικες παρά πόδα

«О— ОєО»О№ОјО±П„О№ОєО® ОєПЃОЇПѓО· ОµОЇОЅО±О№ ПЂО±ПЃОїПЌПѓО±, ОµОЇОґО±П„Оµ ПЊП„О№ ПѓПЌОјП†П‰ОЅО± ОјОµ П„Ої ОµП…ПЃП‰ПЂО±ПЉОєПЊ ПЂПЃПЊОіПЃО±ОјОјО± “Copernicus” o χειμώνας 2023-2024 ήταν ο θερμότερος στα χρονικά των καταγραφών για την Ελλάδα. Αποτελεί πλέον παγκόσμια παραδοχή ότι ακόμα και τα πιο σύγχρονα τεχνολογικά μέσα δεν αρκούν από μόνα τους να αντιμετωπίσουν τις πρωτόγνωρες, ακραίες φυσικές καταστροφές που πλήττουν όλο τον πλανήτη. Αρα το κλειδί είναι η ανάπτυξη πολιτικών και στρατηγικών με επίκεντρο την πρόληψη», έχει επισημάνει ο υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας Βασίλης Κικίλιας.

Τα ακραία φαινόμενα απαιτούν και ακραίες λύσεις. Για να αντιμετωπίσει τον εφιάλτη που μας έχει επισκεφθεί -όπως αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων- πρόωρα, το υπουργείο έχει προχωρήσει στη λήψη μέτρων που είτε δεν έχουμε ξαναδεί, είτε έχουμε δεκαετίες να δούμε. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα ότι για πρώτη φορά μετά από μισό αιώνα το υπουργείο Περιβάλλοντος με το Πυροσβεστικό Σώμα, τον ΔΕΔΔΗΕ και τον ΑΔΜΗΕ μπαίνουν στα δάση και ανοίγουν αντιπυρικές ζώνες, ενώ ζώνες σε περίμετρο 100 μέτρων θα διανοιχθούν και γύρω από τα στρατόπεδα.