Βοσνία: Δύο αντίπαλα στρατόπεδα στο δρόμο για την ΕΕ
Βοσνία: Δύο αντίπαλα στρατόπεδα στο δρόμο για την ΕΕ
Του Dimitar Bechev
Η Βοσνία έχει επιτέλους καλά νέα. Στις 21 Μαρτίου, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έδωσε στη χώρα το πράσινο φως για την έναρξη των ενταξιακών συνομιλιών με την ΕΕ. Ο Αντρέι Πλένκοβιτς, ο πρωθυπουργός της Κροατίας, χαρακτήρισε τη μέρα ιστορική. Η πρωθυπουργός του κράτους της Βοσνίας, Μποριάνα Κρίστο, από την εθνικιστική Κροατική Δημοκρατική Ένωση (HDZ), μέλος του κόμματος του Πλένκοβιτς, συμφώνησε. Ο Γερμανός Καγκελάριος Όλαφ Σολτς είπε ότι η απόφαση θα στείλει ένα θετικό μήνυμα σε ολόκληρη την περιοχή.
Με τη Βοσνία, πέντε από τις έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων διαπραγματεύονται την ένταξή τους στην ΕΕ, με εξαίρεση το Κοσσυφοπέδιο. Το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής βυθίστηκε σε έναν πόλεμο που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και κορυφώθηκε το 1999 με την παρέμβαση του ΝΑΤΟ για τον τερματισμό της εθνοκάθαρσης στο Κοσσυφοπέδιο.
Τα σημάδια είναι ακόμα βαθιά. Η πολιτική της Βοσνίας συγκεκριμένα παραμένει πολωμένη σε εθνικές γραμμές. Και πολλοί βλέπουν τις Ειρηνευτικές Συμφωνίες του Ντέιτον ως εδραιωτικό διχασμό.
Ο ρόλος της ΕΕ στην περιοχή απέχει πολύ από το να είναι ουσιαστικός. Δεν κατάφερε να μεσολαβήσει για τη διευθέτηση της διαφοράς Σερβίας-Κοσόβου ή να αποτρέψει τον υφέρποντα αυταρχισμό σε ολόκληρη την περιοχή. Η Ρωσία και η Κίνα εκμεταλλεύτηκαν αυτό το κενό.
Αυτό άλλαξε με την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Η Βοσνία έχει γίνει ωφελούμενος παίκτης του γεωπολιτικού ανασχηματισμού. Τον Δεκέμβριο του 2022, της χορηγήθηκε καθεστώς υποψήφιας χώρας στην ΕΕ. Ένα χρόνο αργότερα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε να ξεκινήσει συνομιλίες εάν η Βοσνία εκπληρώσει οκτώ σημεία αναφοράς, συμπεριλαμβανομένων των θεμάτων της καταπολέμησης της διαφθοράς, της δικαστικής μεταρρύθμισης και της βελτίωσης της διαχείρισης της μετανάστευσης. Τον Μάρτιο του 2024, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε ότι το Σεράγεβο είχε εκπληρώσει ή είχε σημειώσει ουσιαστική πρόοδο ως προς αυτές τις προτεραιότητες. Συγκεκριμένα, η Βοσνία έλαβε επαίνους για την ευθυγράμμιση με τις κυρώσεις της ΕΕ κατά της Ρωσίας.
Ωστόσο, η σύσταση της Κομισιόν και η επακόλουθη απόφαση των ηγετών των κρατών μελών της ΕΕ δεν θα είχαν έρθει αν δεν είχαν ανοίξει οι ενταξιακές συνομιλίες με την Ουκρανία και τη Μολδαβία τον περασμένο Δεκέμβριο. Η ανησυχία ότι η Βοσνία έμεινε πίσω βάραινε τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Τον Νοέμβριο του 2023, ο υπουργός Εξωτερικών της Αυστρίας Αλεξάντερ Σάλενμπεργκ προέτρεψε την ΕΕ να μην κοιτάζει τα Δυτικά Βαλκάνια “με μεγεθυντικό φακό και με ροζ γυαλιά προς την Ουκρανία”. Ως αποτέλεσμα, οι Βρυξέλλες αποφάσισαν να μειώσουν τον πήχη για τη Βοσνία: απαιτούσε δέσμευση για την τήρηση ορισμένων σημείων αναφοράς σε αντίθεση με την εφαρμογή.
Η πρόοδος στον δρόμο της ΕΕ δεν αποτελεί θεραπεία για τη χρόνια κρίση που πλήττει την πολιτική της Βοσνίας, η οποία είναι κληρονομιά του Γιουγκοσλαβικού πολέμου. Ο Μίλοραντ Ντόντικ, πρόεδρος της Δημοκρατίας Σέρπσκα (RS), της Σερβικής οντότητας της Βοσνίας, είναι ένα πραγματικό αγκάθι στα μάτια του Κρίστιαν Σμιτ, του ύπατου εκπροσώπου της διεθνούς κοινότητας, και της Δύσης.
Στις 19 Απριλίου, η Κάτω Βουλή της RS ψήφισε νόμο για τη σύσταση μιας ξεχωριστής εκλογικής αρχής, η οποία θα μπορούσε να υπονομεύσει το σύνταγμα και την ενότητα της Βοσνίας. Η Εθνοσυνέλευση της RS ενέκρινε επίσης νόμο για δημοψηφίσματα καθώς και νομοθεσία που επιτρέπει πληρωμές σε μετρητά σε δημοσίους υπαλλήλους – μια κίνηση για να παρακαμφθούν οι κυρώσεις των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου που οδήγησαν στο πάγωμα των τραπεζικών λογαριασμών του Ντόντικ και των συνεργατών του.
Ο Σμιτ πιθανότατα θα χρησιμοποιήσει τις εξαιρετικές του δυνάμεις για να καταρρίψει τους νόμους όπως έκανε στο παρελθόν. Ο Ντόντικ δικάζεται ήδη για υπονόμευση του συντάγματος της Βοσνίας με την άρνησή του να εφαρμόσει αποφάσεις. Απτόητος, ηγείται μιας κατηγορίας εναντίον ενός ψηφίσματος για τον εορτασμό της γενοκτονίας της Σρεμπρένιτσα το 1995 που πρόκειται να ψηφιστεί από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ.
Παρά τις πιέσεις της Δύσης, ένα πρόβλημα ταμειακών ροών και την εκκρεμή δικαστική του υπόθεση, ο Ντόντικ μπορεί να αξιοποιήσει εξωτερική υποστήριξη – πρώτα και κύρια, από τη Ρωσία. Ο Πρόεδρος της συνέλευσης της RS, Νέναντ Στέβαντιτς, τιμήθηκε από Ρώσους νομοθέτες τον Μάρτιο. Ο Ντόντικ συναντήθηκε με τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν τον Σεπτέμβριο του 2022, ενόψει των εκλογών στη Βοσνία, και τον Φεβρουάριο. Ωστόσο, η Ρωσία είναι απρόθυμη να πληρώσει τους λογαριασμούς της RS. Το δημοσιονομικό ισοζύγιο της οντότητας είναι προβληματικό, ειδικά τώρα που τα χρήματα της ΕΕ και της Γερμανίας έχουν σταματήσει. Ο Ντόντικ σώζεται από την Ουγγαρία. Ο Πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν υποδέχτηκε έναν ήρωα στη Μπάνια Λούκα στις 5 Απριλίου. Οι ουγγρικές σημαίες εξακολουθούσαν να εκτίθενται στον κεντρικό δρόμο της πόλης όταν επισκέφτηκα πριν από μια εβδομάδα. Η Ουγγαρία εμποδίζει την επιβολή κυρώσεων της ΕΕ στον Ντόντικ.
Μετά είναι η Σερβία. Δεν υπάρχει… αγάπη μεταξύ του Ντόντικ και του Σέρβου προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς. Ωστόσο, και οι δύο χρειάζονται ο ένας τον άλλον. Οι ψηφοφόροι που μεταφέρθηκαν από τη RS βοήθησαν να επηρεάσουν τις τοπικές εκλογές στο Βελιγράδι τον Δεκέμβριο του 2023. Η σερβική κυβέρνηση έστειλε όχι μόνο την Άνα Μπρνάμπιτς, πρόεδρο της Συνέλευσης της Σερβίας και πρώην πρωθυπουργό, αλλά και πολίτες στη διαδήλωση κατά της Σρεμπρένιτσα που πραγματοποιήθηκε στη Μπάνια Λούκα στις 18 Απριλίου. Όσο κι αν θέλει, ο Βούτσιτς δεν μπορεί να πάρει τον πλήρη έλεγχο της RS. Αλλά μπορεί να κλείσει συμφωνίες με τον Ντόντικ, εδραιώνοντας μια μια σχέση διευκολύνσεων.
Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, ο Ντόντικ βρίσκεται σε σύγκρουση με τον ηγέτη των Βόσνιων Κροατών Ντράγκαν Τσόβιτς και, έμμεσα, με την Κροατία. Ανησυχώντας για τη μείωση του αριθμού των Κροατών στη Βοσνία, το HDZ πιέζει για μια αναθεώρηση των εκλογικών κανόνων, αν όχι του συντάγματος στο σύνολό του που θα έβλεπε το Κροάτη μέλος της τριμερούς προεδρίας να εκλέγεται κυρίως από Κροάτες ψηφοφόρους.
Πέρα από αυτές τις εσωτερικές πολιτικές, η Βοσνία έχει κάνει βήματα προς την ΕΕ. Ωστόσο, η εσωτερική πολιτική της είναι τρομερά περίπλοκη. Το RS απομακρύνεται. Οι γείτονες ανακατεύονται. Η ΕΕ και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι διχασμένες ως προς το πώς να απαντήσουν στον Ντόντικ. Η Ουάσιγκτον —όπως και το Λονδίνο— πιστεύουν ότι οι κυρώσεις και η πίεση είναι ο δρόμος προς τα εμπρός. Πολλά μέλη της ΕΕ, και όχι μόνο η Ουγγαρία, προτιμούν τη δέσμευση.
Όσον αφορά τη μεταρρυθμιστική ατζέντα της Βοσνίας, είναι αποσπασματική και θα μπορούσε σύντομα να χτυπήσει σε… τοίχο. Ακόμη και αν δεν ακολουθήσει μεγάλη έκρηξη βίας, η χώρα υποφέρει από χρόνια αστάθεια. Γι’ αυτό η ΕΕ δεν πρέπει να ρίχνει το μπαλάκι στη Βοσνία. Θα πρέπει να απωθήσει τον Ντόντικ. Και θα πρέπει να αξιοποιήσει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις για να ενθαρρύνει θετικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης.
Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.
Διαβάστε ακόμα: