Οταν η τεχνητή νοημοσύνη φιλοσοφεί με τον Αριστοτέλη

Την ώρα που η παγκόσμια συζήτηση γύρω από τις ηθικές προκλήσεις τις οποίες θέτει η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει φουντώσει, η Αθήνα μπαίνει στο επίκεντρο αυτού του κρίσιμου διαλόγου, μέσω του “The Lyceum Project: AI Ethics with Aristotle”, του Συνεδρίου που πραγματοποιείται για μια ημέρα στο Ωδείο Αθηνών (Πέμπτη 20 Ιουνίου) από το Ινστιτούτο της Οξφόρδης για την Ηθική στην ΤΝ, το Πανεπιστημίο του Στάνφορντ και το Εθνικό Κέντρο Ερευνας Φυσικών Επιστημών Δημόκριτος.

Ερευνητές και ερευνήτριες από όλον τον κόσμο, οι οποίοι ασχολούνται με την ανάπτυξη της αριστοτελικής ηθικής για την Τεχνητή Νοημοσύνη, θα παρουσιάσουν τις πιο πρόσφατες έρευνές τους, βοηθώντας μας να κατανοήσουμε την ΤΝ με τη συμβολή της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη.

Λίγες ώρες προτού το Συνέδριο ανοίξει τις πόρτες του στο κοινό, η Κ συνομίλησε με δύο από τους βασικούς συμμετέχοντες από την πλευρά του Δημόκριτου, τον δρα Γιώργο Νούνεση, διευθυντή και πρόεδρο του μεγαλύτερου ερευνητικού κέντρου της χώρας και τον δρα Βαγγέλη Καρκαλέτση, διευθυντή του Ινστιτούτου Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών στον Δημόκριτο. Επικεντρώνονται στο πώς διασυνδέονται οι καινοτόμες εξελίξεις στην ΤΝ με την αρχαία φιλοσοφία, καθώς και στα ηθικά ζητήματα που αναδύονται μέσα από τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης

Γιώργος Νούνεσης: Η αρχαία φιλοσοφία μπορεί να εμπνεύσει και να εδραιώσει πλαίσια για την οικουμενική, ανθρωποκεντρική ρύθμιση της Τεχνητής Νοημοσύνης

Ο δρ Γιώργος Νούνεσης, διευθυντής και πρόεδρος του Δημόκριτου. Φωτογραφία: Νίκος Κοκκαλιάς

Η Τεχνητή Νοημοσύνη επιταχύνει με ραγδαίους ρυθμούς την επιστημονική ανακάλυψη και την τεχνολογική πρόοδο σε όλα τα ερευνητικά πεδία: από τα φάρμακα και την ιατρική, την ενέργεια, τις τηλεπικοινωνίες, το διάστημα έως και τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. Σε όλη αυτήν την τεχνολογική κοσμογονία, η μεγαλύτερη πρόκληση για την ανθρωπότητα είναι να διαφυλαχτεί ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας, λέει στην Κ ο δρ Νούνεσης.

Το μεγάλο ζητούμενο είναι η συνδρομή στα τεράστια προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, την κλιματική αλλαγή, τη φτώχεια, τις κοινωνικές ανισότητες. Η αρχαία φιλοσοφία μπορεί να εμπνεύσει και να εδραιώσει πλαίσια για την οικουμενική, ανθρωποκεντρική ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης. Η αριστοτελική ηθική για παράδειγμα αναδεικνύει την “καλή ζωή”, η οποία δεν περιορίζεται από “νόμους”, “δικαιώματα” και “απαγορεύεται”. Η φρόνηση, ένα από τα προαπαιτούμενα κατά τον Αριστοτέλη, δεν συνιστά απλή εφαρμογή κανόνων ή αλγορίθμων αλλά την επίτευξη σωστών σκοπών, τη βαθύτερη και ευρύτερη κατανόηση της ανθρώπινης ζωής.

Στην προσπάθεια να επιτευχθούν οι σωστοί σκοποί μέσα από την τεχνολογία, το Ερευνητικό Κέντρο του Δημόκριτου θα διαδραματίσει κεντρικό ρόλο, τονίζει ο κ. Νούνεσης.

Ο Δημόκριτος συμμετέχει δυναμικά στον ανοικτό διάλογο με την κοινωνία για την ηθική της Τεχνητής Νοημοσύνης και βεβαίως για τις ηθικές διαστάσεις των αναδυόμενων και συχνά ανατρεπτικών τεχνολογιών όπως η συνθετική βιολογία, η νευροτεχνολογία, η κβαντική υπολογιστική. Για θέματα ηθικής και δεοντολογίας της έρευνας στοχεύουμε στη δημιουργία μιας δεξαμενής σκέψης που θα φιλοξενήσει διεθνείς απόψεις και διάλογο.

Βαγγέλης Καρκαλέτσης: Ηθικοί και νομικοί κανόνες, ώστε να επιτευχθεί η ευθυγράμμιση αξιών

Ο δρ Βαγγέλης Καρκαλέτσης, διευθυντής του Ινστιτούτου Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών στον Δημόκριτο, είναι ένας εκ των μελών της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την ΤΝ που ορίστηκαν τον περασμένο Οκτώβριο από τον πρωθυπουργό. Φωτογραφία: Νίκος Κοκκαλιάς

Πώς μπορούμε, όμως, να ρυθμίσουμε ηθικά την Τεχνητή Νοημοσύνη; Ο δρ Βαγγέλης Καρκαλέτσης, ένας εκ των μελώντης Συμβουλευτικής Επιτροπής για την ΤΝ που ορίστηκαν τον περασμένο Οκτώβριο από τον Ελληνα πρωθυπουργό, εξηγεί στην Κ πως για να επιτευχθεί μια τέτοια προσπάθεια ρύθμισης, είναι απαραίτητο να προσδιορίσουμε με ακρίβεια τι θέλουμε να ρυθμίσουμε.

Στην τεχνολογία της ΤΝ προσπαθούμε να προσομοιώσουμε την ανθρώπινη νοημοσύνη, προκειμένου να παρέχουμε εργαλεία στους ανθρώπους για να διευκολύνουμε στην επίλυση προβλημάτων και στην εκτέλεση εργασιών. Αυτό σημαίνει ότι επεκτείνουμε την ανθρώπινη δραστηριότητα, με χρήση προηγμένης τεχνολογίας σε τρία στάδια: το πρώτο είναι η εκπαίδευση της τεχνολογίας ΤΝ με δεδομένα εισόδου από το εξωτερικό περιβάλλον. Το δεύτερο είναι η δράση με αξιοποίηση της εκπαιδευμένης τεχνολογίας ως εργαλείο επίλυσης προβλημάτων και εκτέλεσης εργασιών και το τρίτο η περαιτέρω εκπαίδευση και δράση, λαμβάνοντας υπόψη επιπλέον δεδομένα καθώς και προβλήματα και ανάγκες που θα προκύψουν κατά τη χρήση της τεχνολογίας, λέει ο κ. Καρκαλέτσης διευκρινίζοντας ότι η επιστημονική κοινότητα επιδιώκει να σχεδιάσει για καθένα από τα στάδια αυτά ηθικούς και –πλέον– νομικούς κανόνες ώστε να επιτευχθεί αυτό που ονομάζεται ευθυγράμμιση αξιών ή ηθική ευθυγράμμιση.

Η ΤΝ είναι οπωσδήποτε μία από τις βασικές προκλήσεις της ανθρωπότητας και η παγκόσμια κοινότητα δείχνει να το αντιλαμβάνεται αυτό. Η εισαγωγή των τεχνολογιών GPT και των αντίστοιχων εμπορικών εφαρμογών, παρά το γεγονός ότι έγινε πολύ γρήγορα και χωρίς ρυθμιστικό πλαίσιο, βοήθησε τελικά να περάσει η συζήτηση ευρέως στον δημόσιο διάλογο, προσθέτει επισημαίνοντας ότι η Συμβουλευτική Επιτροπή για την Τεχνητή Νοημοσύνη αναμένεται να ολοκληρώσει σύντομα τις εργασίες της για την κατάρτιση εθνικής στρατηγικής.

Βασικές αρχές

Φέρνοντας ένα παράδειγμα ο δρ Καρκαλέτσης αναφέρεται στην πρόσφατη γνώμη της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής, για τη χρήση της ΤΝ στην υγεία. Γίνεται αναφορά σε μια σειρά από αρχές που πρέπει να διέπουν την ανάπτυξη και χρήση των εφαρμογών ΤΝ, όπως η αρχή της αυτονομίας, η οποία συνδέεται και με τον σεβασμό της ιδιωτικότητας, σύμφωνα με την οποία πρέπει να προστατεύεται η ικανότητα των εμπλεκόμενων προσώπων για ανεμπόδιστη και ενημερωμένη απόφαση σχετικά με τους όρους αξιοποίησης των εργαλείων ΤΝ. Επίσης η αρχή της ασφάλειας, η οποία συνδέεται με την αρχή της μη πρόκλησης βλάβης, και η οποία επιτάσσει τον έλεγχο ποιότητας των εφαρμογών ΤΝ από ειδικά εξουσιοδοτημένα όργανα, ώστε να ελαχιστοποιείται η πιθανότητα σφάλματος εξηγεί.

Προσωπικά δεδομένα

Οι ραγδαίες εξελίξεις στην Τεχνητή Νοημοσύνη έχουν αναδείξει, ωστόσο, έναν μεγάλο φόβο: την παραβίαση των προσωπικών μας στοιχείων και κατ’ επέκταση της ιδιωτικότητάς μας. Η ΤΝ έχει ανάγκη τα προσωπικά μας δεδομένα προκειμένου να εκπαιδευτεί και να αλληλεπιδράσει με εμάς ή για λογαριασμό μας. Εφαρμογές της ΤΝ στον τομέα της υγείας, για παράδειγμα, μπορούν να χρησιμοποιήσουν δεδομένα από τους φακέλους υγείας πολιτών για την εκπαίδευση μοντέλων τα οποία στη συνέχεια είναι σε θέση να αξιοποιηθούν για να προβλέψουν την πιθανότητα να εκδηλώσουν ομάδες ανθρώπων συγκεκριμένες ασθένειες στο μέλλον. Κάτι τέτοιο, όμως, μπορεί να επηρεάσει την ασφαλιστική κάλυψη και την υγειονομική περίθαλψή τους, εξηγεί ο κ. Καρκαλέτσης και θέτει το τεράστιο ηθικό και νομικό ζήτημα που προκύπτει.

Εχουμε το δικαίωμα να παρέμβουμε και να ζητήσουμε αλλαγή του τρόπου με τον οποίο η τεχνολογία ΤΝ μπορεί να έχει πρόσβαση στα δεδομένα μας και στην αξιοποίησή τους; Και βέβαια έχουμε, και για τον λόγο αυτό βρίσκονται σε εξέλιξη σημαντικές πρωτοβουλίες σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

Διεπιστημονική προσέγγιση

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η έρευνα στην ΤΝ δεν μπορεί να αγνοήσει τις εγγενείς ηθικές διαστάσεις της, στον Δημόκριτο έχουν ήδη δημιουργηθεί ερευνητικές ομάδες με επιστήμονες από πεδία όπως η φιλοσοφία, η νομική, οι κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες.

Μέσα από αυτές, ασχολούμαστε με έργα όπως το “VAST” (Values Across Space and Time), ένα εμβληματικό ευρωπαϊκό έργο για την ανάδειξη των αξιών με χρήση της τεχνολογίας, και η διαδραστική έκθεση “Aitherion” που έχουμε δημιουργήσει στο Ωδείο Αθηνών. Είναι ένας χώρος που σχεδιάζει και υλοποιεί πολιτιστικές εμπειρίες για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία με τη χρήση τεχνολογιών αιχμής. Επίσης, το “Changer” για την ενίσχυση της ηθικής στην έρευνα, με έμφαση στην Τεχνητή Νοημοσύνη και στη βιοτεχνολογία, καταλήγει.