Ο ρευστός ουρανός της Μόσχας
Μ. ΑΓΚΕΕΦ
Μια ιστορία με κοκαΐνη
μτφρ. Σοφία Κορνάρου
εκδ. Ροές, 2024, σελ. 224
Μπορώ να δω την Ιστορία με κοκαΐνη σαν μια σειρά από σκηνές βίας μέσα στην πόλη. Σαν μια ιστορία του εθισμού. Σαν μια ιστορία για τον έρωτα, τα χρήματα, τη σκληρότητα και την απόγνωση που γεμίζουν ασφυκτικά τα υπόγεια της Μόσχας: Η Μόσχα είναι μεγάλη και ο κόσμος μέσα σ’ αυτήν πολύς.
Ιδού ένα μυθιστόρημα, χωρισμένο σε τέσσερα μέρη, που γράφτηκε μεσοπολεμικά, από κάποιον άγνωστο συγγραφέα με το ψευδώνυμο Μ. Αγκέεφ, και θυμίζει παράξενο γεωμετρικό σχήμα με πλευρές τη μοχθηρία, την καταβύθιση, τη μισανθρωπία, την εξαθλίωση και τον κυνισμό. Ενα βιβλίο που, αν γραφόταν τώρα, κανείς εκδότης δεν θα δεχόταν να το παραλάβει. Κανείς δεν θέλει τον καθρέφτη να πλησιάσει επικίνδυνα στο πρόσωπό του. Πιστεύω πως η βία είναι ο τέλειος οδηγός για να γνωρίσεις μια πόλη. Η βία είναι φακός, ανιχνευτής, τοπογράφος, ένας τυφλοπόντικας που σκάβει ξανά τη ρυμοτομία της και φτιάχνει έναν παράξενο χάρτη, απεικονίζοντας τη ρευστότητα ενός υπόγειου κόσμου που ωστόσο καθορίζει απόλυτα το ορατό της κομμάτι: τους δρόμους, τα κτίρια και τους κατοίκους της. Ο Βαντίμ Μασλένικοφ δεν είναι τόσο κακός άνθρωπος. Οχι περισσότερο από εμάς, πάντως. Απλώς, έχει βάλει στόχο να γευθεί στη γλώσσα του κάθε είδους παρεκτροπή, μήπως και επιτέλους αποκαλυφθεί η περιβόητη ευτυχία μπροστά του. Βέβαια, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Δεν μπορεί να γίνει ευτυχισμένος. Ποιος μπορεί άλλωστε; Ναι, είναι εγωιστής. Μα ποιος δεν είναι;
Ο Βαντίμ Μασλένικοφ εξομολογείται στη θέση μας, είναι ο αντιπρόσωπος της δειλίας μας.
Τι συμβαίνει σε μια πόλη, κάτω από τον ουρανό της; Αυτό είναι το ερώτημα που θέτει συνεχώς μέσα από τις χειρονομίες του ο νεαρός Βαντίμ. Ντρέπεται για τη μητέρα του, κλέβει χρήματα, κάνει σεξ με γυναίκες αδιαφορώντας για τ’ αφροδίσια νοσήματα που κουβαλά, είναι ψυχρός με τους φίλους του, ερωτεύεται παρόλο που δεν ξέρει πώς να ερωτευθεί, εθίζεται στην κοκαΐνη: Καθώς την αγκάλιαζα και τη φιλούσα, συνειδητοποιώντας ότι μ’ αγαπούσε, ένιωθα μια τόσο τρυφερή λατρεία, μια τόσο έντονη ψυχική συγκίνηση, ώστε δεν μπορούσα να την ποθήσω.
Ο θόρυβος της αβύσσου
Οι πόλεις είναι μεγάλοι αγωγοί βίας. Γεννήτριες που δεν σταματάνε ποτέ να παράγουν εκείνον τον υπόκωφο θόρυβο της αβύσσου που, όχι μόνο δεν απέχει καθόλου, αλλά, τουναντίον, επιβεβαιώνει τη μηχανική της καθημερινότητάς μας. Είτε το θέλουμε είτε όχι, η βία έχει τη διαύγεια να διακρίνει και να υπογραμμίσει την ηθική απόκλιση που διασπάει τις ζώνες ασφαλείας μας, με αποτέλεσμα να συνεισφέρει στην ανάλυση της ανθρώπινης κατάστασης με τον πιο ακριβή τρόπο. Βία: φόβος, φόνος, λαγνεία, έρωτας, πείνα, δίψα, θάνατος. Σαν σταθμοί της ανομολόγητης ζωής μας.
Ο Βαντίμ Μασλένικοφ εξομολογείται στη θέση μας, είναι ο αντιπρόσωπος της δειλίας μας, αφού εμείς τρέμουμε να παραδεχτούμε πως είμαστε δύο άνθρωποι μαζί. Ετσι, ξεπλένει την τρυφερότητά μας από τη σκληρότητα, την αγάπη μας από το μίσος, τη συμπόνια από την απάθεια, την αλήθεια από την απάτη, την πίστη μας από την απιστία. Σκέφτεται και φέρεται άσπλαχνα επειδή ξέρει πως η κακία είναι ένα έλασμα σε συνεχή διαστολή, έτοιμο να υποδεχτεί την καλοσύνη. Η κακία περιέχει την καλοσύνη. Οχι το αντίστροφο. Η καλοσύνη ήταν πάντα πιο στενή. Πιο επίπεδη. Τουλάχιστον στ’ όνειρο που ονομάζεται λογοτεχνία.
Τρελά ερωτευμένος
Ο ρευστός ουρανός της Μόσχας
Είμαι τόσο καλά και έχω τέτοια διαύγεια, νιώθω τόσο τρελά ερωτευμένος μ’ αυτή τη ζωή, ώστε θα ήθελα να επιβραδύνω τα πάντα, να δοκιμάσω όσο πιο αργά γίνεται τη λατρεία κάθε δευτερολέπτου, γράφει στο τέταρτο μέρος του μυθιστορήματος ενώ βυθίζεται σ’ ένα βουνό από κόκα. Με την ίδια μεθοδικότητα που ο Μερσό βυθίζεται στον φόνο, ο ήρωας του Χάμσουν στην πείνα, ο δεσποινίς Μοναχικές καρδιές του Ναθάνιελ Γουέστ στην απελπισία του. Σαν κάτοπτρα πόλεων που ροκανίζουν το ίδιο τους το συναίσθημα: Νέα Υόρκη, Αλγέρι, Οσλο, Μόσχα. Μια πολιτεία, ενιαία. Και η Αθήνα; Νομίζω πως μονάχα ο Νίκος Κάσδαγλης, στο Θολάμι του, κατάφερε ν’ αποτυπώσει την υποδόρια ωμότητά της. Μια φωλιά που είναι φάκα, στις φλόγες. Ο απόλυτος τουριστικός οδηγός. Από την ανάποδη.
Ο Μασλένικοφ περιπλανιέται στα κεφάλαια της Ιστορίας, όπως κάποιος που βλέπει τις γειτονιές και τις λεωφόρους της Μόσχας σαν κόμπους βίας που δεν λύνονται, φτιάχνοντας ένα σκοινί με εμπόδια που δεν σ’ αφήνουν να λυτρωθείς. Μέχρι που σωριάζεσαι και διαπιστώνεις πως από πάνω σου κυλούσε πάντα ο ρευστός ουρανός της πόλης, ανέπαφος. Εν αγνοία σου. Κρίμα που ο πόνος δεν σ’ άφησε να τον δεις.