Zonder ze te noemen, richt Rutte zich tot zijn opvolgers: 'Bewaak de democratie'

Tijdens zijn afscheidstoespraak aan Nederland deed Mark Rutte weinig moeite de symboliek te verbergen: een portret van staatsman Thorbecke en twee boeken over de grondwet waren prominent in beeld. Verkapte kritiek op het nieuwe kabinet, of een goedbedoeld advies? Drie experts geven hun mening.

"Ik geloof inderdaad dat je de symbolen kunt opvatten als kritiek op het nieuwe kabinet", zegt columnist Arend Jan Boekestijn, ook voormalig VVD-Kamerlid. "Het portret van Thorbecke en de boeken over de grondwet, dat zijn duidelijke signalen. Het is een deftige en beleefde manier om een waarschuwing af te geven. Niet een directe aanklacht, maar wel een duidelijke boodschap voor de goede verstaander."

Internationale samenwerking

De staatsman Thorbecke (1798-1872) leidde drie kabinetten en wordt alom gezien als de grondlegger van onze parlementaire democratie. De boeken over de grondwet spreken voor zich. Beide symbolen lijken te hinten op de breedgedragen zorgen over de omgang van de PVV met de grondrechten die daarin zijn vastgelegd.

De goede verstaander weet waar Boekestijn het over heeft. Voor wie de boodschap in de eerste plaats bedoeld is, is volgens hem de PVV van Geert Wilders. "Het opvallendst aan de toespraak vind ik dat Rutte zei: ik heb van de aanslag op MH17 geleerd hoe belangrijk internationale samenwerking, zonder die samenwerking hadden we dit niet kunnen klaren. Ik geloof dat hij daarmee tegen Wilders zegt: zet je plannen voor terugtrekking uit de EU in de ijskast."

Kijk hier de afscheidstoespraak van Rutte terug:

Rob Oudkerk, voormalig Kamerlid namens de PvdA, kijkt er anders tegenaan. Hij beschouwt de symboliek van Rutte 'meer als een advies dan een waarschuwing'. Hij denkt dat Ruttes boodschap zowel voor het nieuwe kabinet als voor de gehele bevolking bedoeld is: "Let met elkaar op de democratie en de rechtsstaat. Verkwansel die niet."

Onwaarschijnlijk

Oudkerk vindt Rutte de persoon er niet naar om waarschuwingen uit te delen. Bovendien wijst hij erop dat Ruttes eigen VVD deel uitmaakt van het kabinet-Schoof, samen met de PVV, NSC en BBB. Dat maakt het volgens hem onwaarschijnlijk dat Rutte het als een aanklacht bedoeld heeft.

"Ik geloof niet dat Rutte heel erg ongerust is over de PVV", zegt Oudkerk. "Hij ziet Wilders voor wat hij is: een provocateur. Hij heeft journalisten tuig van de richel genoemd en rechters 'neprechters', dat is allemaal waar, maar de onderzoeksjournalistiek is een groot goed, net als de onafhankelijke rechtspraak, en dat blijft zo. Nederland is en blijft een consensusland, ook met de PVV in het kabinet. De PVV zal normaler blijken te zijn dan veel mensen vrezen. Ik denk dan ook niet, en dat denkt Rutte geloof ik ook niet, dat er reden is voor waarschuwingen tegen het nieuwe kabinet."

Daar denkt Boekestijn anders over: "Rutte heeft, na het mislukte gedoogkabinet met de PVV, het cordon sanitaire tegen de PVV altijd heel strikt in stand gehouden. Hij was nog niet weg, of zijn opvolger verklaart zich bereid met de PVV te regeren, met een grote verkiezingswinst voor Wilders tot gevolg. Het is goed denkbaar dat Rutte daar problemen mee heeft. Of dat ook echt zo is, houdt hij overigens voor zichzelf."

Politicoloog Julia Wouters, jarenlang rechterhand van PvdA-wethouder en vicepremier Lodewijk Asscher, ziet dezelfde dynamiek: Rutte die publiekelijk de VVD en zijn opvolger Yeşilgöz steunt en verdedigt, maar met terloopse opmerkingen en voorzichtige kritiek 'laat merken dat hij tegen de formatie van dit nieuwe kabinet is'.

Volgens Wouters geeft Rutte, sinds Dilan Yeşilgöz hem als partijleider opvolgde, voortdurend signalen af 'dat hij de PVV als een gevaar' ziet. "Hij heeft bij herhaling gezegd dat hij de PVV ongrondwettelijk vindt. In deze toespraak uit hij geen directe kritiek, maar brengt het van de positieve kant: hij benadrukt hoe belangrijk de grondwet is, hoezeer hij tegen discriminatie is, hoe belangrijk het is dat we persvrijheid hebben en een onafhankelijke rechtspraak."

De drie politieke experts spreken afzonderlijk van elkaar lovend over de toespraak. Oudkerk noemt die 'ontroerend'. Hij zegt erover: "Hij heeft het land veertien jaar lang geleid, dan is het mooi dat hij afscheid neemt op deze manier. Het had iets ontroerend. Hij legde rekenschap af, en gaf het land nog de boodschap om naar elkaar en naar de democratie om te kijken. Heel mooi."

Boekestijn zag een uittredend premier die 'erg moe en bleekjes' oogde, maar vond het 'een heel mooie en persoonlijke speech'. "Hij sprak zelf over de weemoed, volgens mij is het weemoed turbo. Je zag dat hij het moeilijk heeft met het afscheid."

Rob Oudkerk benadrukt blij te zijn dat Rutte de NAVO gaat leiden. Hij noemt hem de goede man op de goede plaats op het goede moment. "Als Rutte ergens voor waarschuwt, is het instabiliteit in Europa. In Frankrijk wordt het spannend met de verkiezingen, in Hongarije en Rusland en voor een deel in Italië is het al foute boel. Daarom ben ik blij dat hij deze klus gaat doen, hij kan mensen met verschillende belangen als geen ander op één lijn krijgen. Zo kan hij bijdragen aan stabiliteit in Europa."