Smijten, springen, vloeken, tieren: waarom we zo tekeergaan als Oranje speelt

We tieren, we vloeken, we schelden de tv uit, we roepen naar de spelers, de scheidsrechter, we springen op, we rennen naar de keuken, we ballen onze vuisten. Ook een WK voetbal kijken is haast topsport, zo blijkt uit de reacties op een Facebookoproep van RTL Nieuws. Waarom gaan we vaak zo tekeer als ons eigen land speelt? En kan dat wat minder?

Kevin weet nu al hoe hij morgen voor de tv zit als Oranje het opneemt tegen Roemenië: schreeuwend. Vloekend. Bier drinkend. En als het echt teveel wordt, loopt hij weg, zo schrijft hij als reactie op een oproep op Facebook van RTL Nieuws. 'Dan ga ik even piesen.' Ook Arifi laat onder de oproep weten dat ze zit te schelden voor de tv. En de zoon van Gerda schreeuwt zo hard, dat de hond ervan schrikt.

Verder kijken in mijn bh 

Bij Genn 'passeert alles de revue'. "Schreeuwen, op springen van de bank, handen in het haar, even weglopen..." Will gaat nog een stapje verder, zo schrijft ze: zij vloekt en tiert niet alleen, nee: 'In het ergste geval gooi ik mijn oranje-shirt naar de andere kant van de woonkamer en kijk ik verder in mijn bh.'

"Heel logische reactie", zegt Suzan Kuijsten, stress-socioloog en oprichter van The School of Stress. Ze zit zelf ook roepend op de bank en kan dat 'hysterische gedrag' van voetbal kijkend Nederland ook goed verklaren vanuit onze biologie. "Ons stresssysteem zorgt voor heel veel energie. Die energie hebben we nodig om te vechten, te vluchten, maar ook om topprestaties te leveren, als we zelf moeten sporten, of een sollicitatiegesprek moeten voeren, of andere behoeftes van onszelf vervuld moeten raken."

Het probleem is alleen: die energie kan, als je achter de tv zit, nergens naartoe. "Daarom hebben we allemaal andere manieren, copingstrategieën in de psychologie, om die energie te ontladen, en met die spanning – die heel hoog is – te dealen."

In onderstaande video zien we afdruipende voetbalfans na verlies:

De één gaat kletsen om die energie toch kwijt te raken, de ander is juist heel erg stil, 'gestolde energie' noemt Kuijsten dat, en weer een ander durft niet te kijken. "Ikzelf ga altijd drankjes halen als het te spannend wordt." En ze is daar niet alleen in. Onder de Facebookoproep reageert Dettie met: 'Ik loop weg'. En Ronald zet de tv uit als hij het niet meer aankan.

Vluchten, bevriezen, vechten

Al die reacties zijn terug te leiden naar de freeze-fight-flight-theorie (bevriezen, vechten of vluchten), die de drie manieren omschrijft over hoe mensen reageren op spanning of gevaar.

"De manier waarop je met die voetbalspanning omgaat, en hoe je achter die tv zit is, is vaak tekenend voor hoe jij in het leven omgaat met stressvolle situaties, zoals een sollicitatiegesprek", zegt Kuijsten erover.

De frustratie die we voelen als we een doelpunt tegen krijgen, nét niet scoren, is volgens Kuijsten ook biologisch verklaarbaar. "Ons brein wéét wat er gebeurt als we winnen. Het weet hoe lekker dat is, want er komen dan allemaal positieve stofjes los, één en al genot, wat je ook ervaart als je iets eet wat je héél erg lekker vindt."

Niet 'zij' maar 'wij'

Kuijsten: "Als Oranje wint, dan is het niet zij die winnen, maar wij die winnen." Het feit dat het morgen om ons nationale team gaat, versterkt dat euforische gevoel nog meer. Dat komt doordat we spiegelneuronen in ons brein hebben. Die zorgen ervoor dat we, kuddedieren die we zijn, de ander nadoen.

'Een cadeautje van moeder natuur', noemt de stress-socioloog het. "Als één iemand gevaar spot, dan worden we allemaal alert. En dat merk je nu nog steeds: schrikt één iemand ergens van, dan schrikt de ander, die het gevaar niet eens heeft gezien, met diegene mee.

Dat geldt ook voor euforie en voetbalspanning. "Je zit met z'n allen in die spanning, gaat met z'n allen naar grote, grote hoogten, en als je dan wint... Ja: één grote beloningstrip. Het kan niet beter." Zien juichen, doet juichen.

Maar niet iedereen vindt die spanning heel fijn. 'Het is niet te doen', schrijft Janneke. En Manon: 'Voetbal kijken met ons is echt niet leuk.' Is er ook een manier om het voor jezelf iets minder stressvol te maken?

Kuijsten betwijfelt het. "Je kan moeilijk ademhalingsoefeningen voor die tv gaan doen. En je kan ook niet tegen je brein zeggen: 'Het is maar een spelletje', of 'de wereld vergaat niet als we verliezen'. Je brein is erop gebrand die beloning te krijgen. Je brein is niet te foppen."

Wat helpt? 

"Het enige dat echt helpt, volgens wetenschappelijke studies, is in beweging zijn. Zodat die energie vrij kan komen." Dus Kuijsten roept morgen iedereen 'die het niet meer trekt', op: sta op, kom in beweging. "Ga van links naar rechts, met z'n allen. Spring op. Zolang je maar geen mensen of dingen, zoals de tv, sloopt."

Maar, de tv uitschelden: dat mag wel. Sterker nog: volgens Kuijsten is schreeuwen ook een gezonde copingstrategie. Dat is ook precies wat Patrick van plan is: 'Tegen de tv schelden enzo'. En Hanny zegt: 'Ik schreeuw zo hard, kan me niet voorstellen dat ze me op dat voetbalveld niet kunnen horen.'

Slecht voor je hart? 

Volgens cardioloog Peter Damman, arts bij het Radboud Universitair Medische Centrum, bleek uit een analyse tijdens het WK voetbal van 2006 in Duitsland dat mannen drie keer en vrouwen twee keer zo vaak een hartinfarct kregen, vergeleken met dezelfde periode een jaar eerder, toen er geen WK of EK was.

Dat zegt hij op de site van het medisch centrum. Maar, Damman nuanceert het ook meteen: "Gelukkig krijgt lang niet iedereen een infarct rondom een spannende wedstrijd, maar bij sommige supporters loopt de stress op. Het exacte mechanisme achter infarcten is niet helemaal duidelijk, maar bekend is dat stress leidt tot veranderingen in de bloeddruk en hartslag. Ook spelen stresshormonen mogelijk een rol."

Kijken naar risico 

Het is volgens de arts altijd het belangrijkste om de onderliggende oorzaak van het infarct te achterhalen, om erachter te komen wie een verhoogd risico loopt. "Zo ontstaat het klassieke infarct doordat een stukje aderverkalking loslaat en een bloedvat afsluit. Een minder bekende hartaandoening is tako tsubo, het gebroken-hart-syndroom. Hier is geen sprake van aderverkalking maar een hartspierziekte, die kan leiden tot acuut hartfalen. Ook hierbij kan stress een trigger zijn, die wordt opgeroepen door bijvoorbeeld een zeer emotionele gebeurtenis."

Bron: RadboudUMC