Yapay zekâ makale yazımında ortak yazar olabilir mi?
Yapay zekâ makale yazımında ortak yazar olabilir mi?
Yapay zekâ (YZ) teknolojileri yaşamın tüm alanlarına yayılmaya devam ediyor. Özellikle büyük dil modelleri ile desteklenen ChatGPT gibi üretken YZ (ÜYZ) teknolojilerinin erişilebilir olduktan kısa sürede milyonlarca kişi tarafından kullanılmaya başlanması bu yayılımı çok farklı bir boyuta taşıdı.
ÜYZ teknolojileri büyük dil modellerini ve derin öğrenmeyi kullanarak kullanıcı girdileri ile tutarlı yanıtları (metin, görüntü veya video) kolay bir şekilde üretir. Dahası, bu araçlar metni analiz ederek dilbilgisi, noktalama işareti ve stil konularında öneriler sunabiliyor, böylece yazarların yazılarını geliştirmelerine destek olabiliyor. ÜYZ’nin bu özellikleri ile içerik üretiminin kolaylaşması bu araçların eğitim, medya ve gazetecilik, sağlık, muhasebe, finans ve müşteri destek hizmetleri gibi alanlarda hızla kendisine yer bulabilmesini sağladı.
BİLİMSEL YAYINLARI DESTEKLİYOR
ÜYZ’nin bu özellikleri eğitimde ve akademik camiada da kısa sürede fark edilip kullanılmaya başlandı. Araştırma ve bilimsel metin üretme bağlamında, ÜYZ dil bilgisi ve kelime dağarcığını geliştirme, özet çıkartma, literatürü hızlıca tarama, metni çeşitli dillere çevirme, dil engeline takılmadan farklı dillerdeki makaleleri takip edebilme, yeni araştırma fikirleri önerme, büyük miktarda bilgiyi sentezleme, istatistiksel testler önerme gibi oldukça kapsayıcı yetenekleri ile araştırmacıları ve akademisyenleri cezbediyor. Bu nedenle ÜYZ artık bilimsel araştırmalarda ve makale üretim süreçlerinin farklı aşamalarında yaygın bir şekilde kullanılıyor. Kısa sürede ChatGPT’nin potansiyel faydaları ile ilgili çok sayıda makale yayınlanırken ChatGPT’nin ortak yazar olduğu makaleler de görünür olmaya başladı. Yeni dönemde bilimsel yayınların nitelik ve nicelik olarak artması dolayısıyla bilimsel araştırma ekosisteminin daha fazla zenginleşmesi bekleniyor. ChatGPT’nin bu bağlamda kullanımı sadece makale üretimiyle de sınırlı kalmıyor, bilimsel dergilere gönderilen makalelerin hakem değerlendirme süreçlerini de kapsıyor.
İNTİHALLER ARTTI
YZ teknolojilerinin sağladığı faydalar ve sunduğu avantajlar oldukça fazla olunca tartışmalar çoğunlukla faydaları üzerinde odaklanırken yol açabildiği riskler genellikle gölgede kalıyor. Örneğin, ChatGPT tarafından üretilen özetlerin dergi hakemleri tarafından yüzde 63’ü yakalanmasına rağmen yüzde 37’sinin yakalanmadığı görülüyor (Thorp, 2023). Bu durum suistimallere ve etik olmayan kullanımlara kapı aralıyor. Benzer şekilde hakem değerlendirme süreçlerinde hakemlerin YZ araçlarını destekleyici ve tamamlayıcı bir şekilde kullanmayıp kendileri yerine ikame edecek şekilde kullandıklarında makaleyle alakası olmayan hakem değerlendirmelerinin dahi yapılabildiği veya intihallerin arttığı görülüyor. Dolayısıyla, bilimsel bir makalenin hem oluşturulma ve yazılma hem de değerlendirilme süreçlerinin her ikisi de etik ihlallere yol açabilir ve intihali kapsayabilir.
Dolayısıyla, bu hızlı gelişen süreç ÜYZ’nin akademide kullanımı ile ilgili sıcak etik tartışmaları da beraberinde getirdi. Bilimsel dergiler ve yayın grupları artık makale üretiminde ChatGPT’nin katkısının nasıl ifade edileceği veya ChatGPT’nin bir yazar olarak değerlendirilip değerlendirilmeyeceğini yoğun bir şekilde tartışıyor. Sorun ChatGPT’nin katkısının nasıl ifade edileceği ve bu katkının sorumluluğunu kimin üstleneceğinde düğümleniyor. Bu bağlamda öne sürülen en büyük argüman, YZ araçlarına metnin veya çalışmanın sorumluluğunun yüklenemeyecek olması. Bu nedenle, örneğin en saygın dergilerden Science dergisi, ChatGPTtarafından oluşturulan bir metnin makalede kullanılamayacağını çok açık bir şekilde belirterek ‘ChatGPT(veya diğer herhangi bir YZ aracı) tarafından oluşturulan metinlerin eserde kullanılamayacağını, figürlerin, resimlerin veya grafiklerin bu tür araçların ürünü olamayacağını’ belirtiyor (Thorp, 2023).
YAPAY ZEKA YAZAR STATÜSÜNDE Mİ?
Ancak, akademik dergilerin ve yayıncıların ÜYZ’ye yönelik politikalarını inceleyen çoğu çalışmada nispeten daha esnek yaklaşımlar benimsendiği görülüyor. Örneğin, yazar olarak ÜYZ’nin dâhil edilmesi çok yüksek oranlarda yasaklanmasına rağmen ChatGPT’nin makalelerin kalitesini artırmak için kullanılmasına izin verildiği ve bu katkının da açıkça belirtilmesi gerektiği ifade ediliyor. Bazı dergiler ChatCPT’nin katkısına yöntemler veya teşekkür bölümlerinde yer verirken, bazı dergiler ise YZ kullanımıyla ilgili yeni, özel bir bölüm de oluşturmaya başladı. Dolayısıyla, genel yaklaşımın ÜYZ araçlarına makalede ortak yazar olarak yer verilmemesi, ancak katkılarının açık bir şekilde belirtilmesi ve makalenin tüm sorumluluğunun yazarlar tarafından alınması yönünde. Bu kapsamda yapılan bazı çalışmalarda ayrıca, hakemlerin değerlendirmelerinde YZ araçlarının kullanıp kullanmadığının beyan edilmesi, hatta makaleyle birlikte hakem değerlendirmelerinin de yayınlanması öneriliyor.
YANLI ÜRETİM
ÜYZ araçlarının kullanımı ile ilgili başka sorunlar da bulunuyor. Bunların başında bu araçların ‘halüsinasyon görme’ olarak tanımlanan bir davranışın sonucu olarak gerçekte var olmayan, kurgusal içerikler üretebilmesidir. Bu durum makale üretiminde de kendisini gösteriyor, hatta oluşturulan metinde verilen referansların çoğu zaman var olmadıkları görülüyor. Dolayısıyla, bu tip araçların ürettikleri bilgilerin doğruluğuna yönelik insan kontrolü son derece kritik. Ancak, bu tip sistemlere aşırı güvenin uzun vadede üretilen bilgileri doğrulama ve eleştirel olarak değerlendirme becerilerini aşındırdığı biliniyor. Diğer taraftan, bu tip araçlar oldukça büyük ölçekli gerçek hayat verilerinden öğrendikleri için mevcut verilerdeki dine, kültüre, cinsiyete, ırka, sosyoekonomik seviyeye dayalı yanlılıklar YZ sistemlerine bulaşıyor ve ürettikleri sonuçların yanlılığı eşitsizlikleri tekrar üretebiliyor.
YAPAY ZEKA VE ETİK
Diğer taraftan, ChatGPT ile oluşturulan metinler, makalelerdeki etik ihlallerin ötesinde ÜYZ’nin film veya televizyon şovları için senaryo yazma aracı olarak kullanılması bağlamında, bu araçların öğrenmesinde kullanılan verilerin telif kapsamına girip girmeyeceği tartışmaları gündeme geldi. Örneğin, Amerika Yazarlar Birliği, YZ algoritmalarının eğitilmesinde önceki senaryoların kullanımının telif hakkı bağlamında ele alınması gerektiğini vurguluyor. Aksi takdirde, önceki metinler bu algoritmaların geliştirilmesi için ham madde olarak kullanılırken yazarlar kendi eserleri tarafından eğitilen bir araca karşı emekleri korunmamış ve rekabette savunmasız kalıyor. Benzer durum çok yakın zamanda Sony Music ve Universal Music Group gibi büyük müzik şirketlerinin YZ teknolojileri ile müzik üretimi yapan şirketlere yönelik açtıkları telif hakkı ihlali davalarında da vurgulanıyor. Bu davaların YZ şirketleri aleyhine sonuçlanması durumunda bu şirketlerin ödeyecekleri tazminatların ötesinde bu araçların destekleri ile oluşturulan ürünlerle ilgili çok karmaşık telif hakkı ve etik ihlal tartışmaları başlayacak.
PERFORMANS FARKLILIKLARI ORTAYA ÇIKIYOR
Bir başka sorun, diğer alanlarda olduğu gibi makale oluşturmada da ÜYZ araçlarını kullananlar ile kullanmayanlar arasındaki ortaya çıkacak performans farklılıklardır. Bir başka deyişle, ÜYZ’nin sağladığı faydalar göz önüne alındığında bu araçları aktif kullanan yazarlar avantajlarını sürekli artırırken kullan(a)mayanlar bu süreçte dezavantajlı bir duruma düşüyor. Bu durum yazarlar arasındaki eşitsizlikleri daha fazla artırabilecek. Bu bağlamda, Jenkins ve Lin (2023), ürüne yapılan katkıyı ölçmek için iki göstergeye işaret ediyor: Süreklilik (contiuity) ve krediye layıklık(creditworthiness). Süreklilik göstergesi, tıpkı bazı dergilerde insan yazarlar için katkılarının makale sonunda ayrı ayrı belirtilmesi gibi ÜYZ’nin katkılarının yazar(lar) tarafından oluşturulan nihai ürüne ne kadar taşındığı veya yansıtıldığına işaret ediyor. Krediye layıklık göstergesi ise, ürünün insan yazar için kredi alınacak bir ürün olup olmadığına işaret ediyor. Eğer ürün krediye layık ise ve süreklilik göstergesi (ÜYZ’nin katkısının nihai ürüne yansıması) oldukça yüksekse bu durumda ÜYZ’nin ortak yazar olarak değerlendirilmemesi veya katkısının açıkça belirtilmemesi durumunda kredinin tamamı insan yazar(lar)a gider. Üretilen içeriğe katkı yapan ÜYZ’nin yöntem veya teşekkür kısmında ifade edilmesi bu eşitsizliği biraz da olsa hafifletebilir ve sorumlu kullanımı teşvik edebilir.
GELİŞTİRİCİ ÖNLEMLER ALINMALI
Sonuç olarak, ÜYZ araçlarının yazarları ve akademisyenleri tamamladığı ve üretkenliklerini daha üst seviyelere çıkartma potansiyeline sahip olduğu aşikâr. Ancak, ÜYZ araçlarının sağladığı faydalar kadar çok farklı riskleri de beraberinde getirdiği görülüyor. Dolayısıyla, etik ilkelere saygılı ve bilim insanları ve yazarları ikame yerine onları destekleyici ve geliştirici bir şekilde kullanılması yönünde önlemler alınması oldukça kritik. Bu kapsamda bu araçların yaptıkları katkıların doğrulanması ve yorumlanmasında insan denetiminin vazgeçilmez ve ikame edilmez bir rolü olduğu özellikle vurgulanmalı. Ayrıca, yeni gelişen bu dönüşümde hakemlerin katkısı çok daha kritik hale geldi. Makalelerin özgünlüğünün belirlenmesinde ve akademik bütünlüğün korunmasında kritik işlev görecek hakemlerin bu çok önemli katkılarını tıpkı makale üretimi ve alınan atıflar gibi ödüllendirecek yeni mekanizmalar geliştirilmeli (Carobenevd., 2024). Son olarak, konuya yönelik tartışmalar ve farklı yaklaşımları yakınsamaya yönelik girişimler halen devam etse de ÜYZ’nin ortak yazar olmaması, ancak katkısının makalede veya nihai üründe belirtilmesine yönelik hemen hemen bir mutabakat olduğu görülüyor.
*Carobene, A., Padoan, A., Cabitza, F., Banfi, G., Plebani, M. (2024). Rising adoption of artificialintelligence in scientific publishing: evaluating the role, risks, and ethical implications in paper drafting andreview process. Clinical Chemistry and LaboratoryMedicine, 62(5), 835–843.
*Piniewski, M. , Jarić, I., Koutsoyiannis, D., Kundzewicz, Z.W. (2024). Emerging plagiarism in peer-review evaluation reports: a tip of the iceberg? Scientometrics, DOI: 10.1007/s11192-024-04960-1
*Thorp, H.H. (2023). ChatGPT is fun, but not an author. Science, 379(6630), 313.
MAHMUT ÖZER KİMDİR?5 Mayıs 1970 yılında Tokat’ta doğan Mahmut ÖZER, İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği Bölümünden (1992) mezun oldu. 1992-1994 yılları arasında Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürlüğü Dalaman Havalimanında Elektronik Mühendisi olarak görev yaptı. Yüksek Lisans ve Doktorasını Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ), Fen Bilimleri Enstitüsü Elektrik-Elektronik Mühendisliği Anabilim Dalında sırasıyla 1996 ve 2001 yıllarında tamamladı. 1994-2002 yılları arasında Gazi Osmanpaşa Üniversitesinde Öğretim Görevlisi, 2002-2010 yılları arasında Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Elektrik-Elektronik Mühendisliğinde öğretim üyesi olarak görev yaptı.
28 Kasım 2010-4 Ekim 2017 tarihleri arasında Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Rektörü olan Özer, 1 Ağustos 2015-1 Ağustos 2016 tarihleri arasında Üniversitelerarası Kurul (ÜAK) Başkanlığı yaptı. Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Yönetim Kurulu Üyeliği ve Başkan vekilliği ve Türk Standartları Enstitüsü (TSE) Genel Kurul Üyeliği görevlerini de yürüten Özer, 4 Ekim 2017 tarihinde Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) Başkanlığı görevine atandı. Özer, 8 Ağustos 2018 - 5 Ağustos 2021 tarihleri arasında Millî Eğitim Bakanlığı Bakan Yardımcılığı görevini yürüttü. 6 Ağustos 2021 tarihinde Millî Eğitim Bakanı olarak atandı. Özer, Millî Eğitim Bakanlığı görevinin ardından 2023 yılı Mayıs ayında gerçekleştirilen seçimde TBMM'nin 28. döneminde Ordu Milletvekili olarak görev yapmaya başlamıştır. Ardından Özer, 14 Haziran 2023 tarihinde halen yürütmekte olduğu TBMM Milli Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu Başkanlığına seçildi.