We tellen onze stappen en meten wat we eten. Waar blijft de uitstootapp?

Veel Nederlanders willen duurzamer leven, maar weten vaak niet hoe. Waar blijft de app die ons helpt met onze ecologische voetafdruk?

Dit artikel is afkomstig uit Trouw. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Goed geslapen? ‘Gefeliciteerd, je hebt vannacht 43 procent beter uitgerust dan gemiddeld’. Veel bewogen? ‘Lekker bezig, je zette vandaag elfduizend stappen’. Gezond gegeten? ‘Indrukwekkend, je at veel eiwitten en bespaarde op koolhydraten’.

Veel Nederlanders die hun gedrag willen bijhouden en verbeteren, vinden in hun smartphone tegenwoordig een ideale persoonlijke coach. Slaapapps onder het kussen beloven betere kwaliteit van slaap. Smartwatches tellen stappen en meten hartslag, en geven complimentjes aan wie veel beweegt. Wie wil afvallen of gezonder wil eten, vindt op elke telefoon apps die met positieve nudges helpen om persoonlijke gezondheidsdoelen te behalen.

Tegelijkertijd willen veel Nederlanders hun gedrag verduurzamen, volgens CBS-onderzoek. 58 procent van de Nederlanders zegt te geloven dat het eigen gedrag invloed heeft op klimaatverandering. Wederom 58 procent vindt dat ze zelf klimaatbewuster zouden moeten leven. “Maar er zijn veel situaties waarin mensen niet bewust over hun klimaatimpact nadenken, of simpelweg niet weten wat ze kunnen doen”, zegt klimaatpsycholoog Thijs Bouman van de Rijksuniversiteit Groningen. “In de supermarkt bijvoorbeeld heb je misschien wel de intentie om milieubewuste keuzes te maken, maar weet je vaak de ecologische voetafdruk van producten niet.”

Vreemd eigenlijk, dat veel Nederlanders wel hun sportprogressie meten, obsessief hun stappen tellen, of voeding tracken op basis van eiwitten en koolhydraten, maar dat het op dit moment ontbreekt aan een handige app om te helpen met het bijhouden van de ecologische voetafdruk of uitstoot. “Zo’n app zou kunnen helpen”, denkt Bouman. Een app bijvoorbeeld waar je punten of medailles krijgt als je de trein neemt in plaats van de auto. Of waarin vrienden, collega’s of buurtbewoners hun voetafdruk met elkaar kunnen vergelijken. “Zo’n competitie-element kan heel motiverend werken”, denkt klimaatpsycholoog Gerdien de Vries van de TU Delft. “Zeker voor jongeren die al veel met het klimaatprobleem bezig zijn.”

Gebrek aan tools

Het idee voor een app die je ecologische voetafdruk meet is niet nieuw. De Antwerpse jeugdvrienden Maarten Desmet en Koen Jaspers hadden in 2013 al het idee om zo’n app te bouwen, en deden dat ook daadwerkelijk. In hun werk waren ze allebei al met duurzaamheid bezig, vertelt Desmet telefonisch. “Ik als architect, Koen als consultant.” Desmet legt uit dat zij in hun eigen omgeving – bij ouders, vrienden – bezorgdheid zagen over het klimaatprobleem. “Maar ze hadden een gebrek aan tools om iets in hun eigen gedrag te veranderen.”

De jeugdvrienden wilden iets doen en begonnen te brainstormen over apps zoals die van Weight Watchers. “Die probeerde van een complex probleem als voeding iets redelijk eenvoudigs te maken, met het oog op gedragsverandering. Dat kan ook voor je ecologische voetafdruk, dachten wij.” De vrienden lieten in samenwerking met universiteiten een onderzoek uitvoeren en ontdekten dat er onder Belgen wel animo was voor zo’n app. Dus begonnen ze te sleutelen aan For Good, die uiteindelijk 25.000 keer gedownload zou worden.

For Good moest Belgen op drie vlakken helpen met het bijhouden van hun uitstoot: voeding, vervoer en energieverbruik. Met investeringen van vrienden en familie werd de eerste versie rond 2016 gelanceerd. “We zochten een verdienmodel, zodat de app ook een toekomst had. Wij besloten For Good aan bedrijven aan te bieden, die hun medewerkers konden aanmoedigen om duurzamer te leven.” Enkele grote Belgische bedrijven lanceerden de app onder werknemers, waaronder Nike.

Voor Desmet en Jaspers werd al snel duidelijk wat wel en niet werkte. “In onderzoeken zeiden mensen dat ze graag hun boodschappen zouden willen scannen, maar in de praktijk blijkt dat toch te veel gedoe en deed niemand het.” Dus besloten Desmet en Jaspers hun tweede versie meer te richten op algemene levensstijlvragen, zoals ‘hoe vaak drink je koffie?’ of ‘hoe vaak eet je vlees?’ De geschatte persoonlijke voetafdruk werd vervolgens niet alleen uitgedrukt in ‘kg CO2’, omdat dit mensen weinig zegt. “We lieten zien: hoeveel aardes hebben we nodig als iedereen leeft zoals jij.”

Werd de Vlaamse uitstoot-app een succes? “Met die 25.000 downloads kan je niet zeggen dat we de wereld verbeterd hebben”, geeft Desmet toe. Maar hoewel hij zag dat het bij traditionele bedrijven een stap te ver leek om medewerkers echt tot gedragsverandering aan te moedigen – zoals minder vlees eten – kwam het concept bij een bedrijf als Nike wel van de grond. “Daar werden werknemers bewuster van hun keuzes.”

De coronapandemie bracht voor Desmet en Jaspers een einde aan hun project. De twee gingen zich weer focussen op hun echte carrières, en lieten For Good vorig jaar overnemen door een groter Vlaams bedrijf, dat het onder de nieuwe naam Scone nu opnieuw wil aanbieden bij meer Belgische bedrijven en daarbuiten. “We hopen dat zij met hun ervaring en professionaliteit de volgende stap kunnen maken die wij niet konden maken.”

Stap verder

De twee Vlamingen zijn niet de enigen die probeerden een uitstootapp te lanceren. Internationaal zijn tientallen apps gelanceerd om mensen te helpen hun voetafdruk te verkleinen. Earth Hero, in 2017 opgericht en met name gerund door vrijwilligers, geeft gebruikers de mogelijkheid om persoonlijke klimaatdoelen te stellen en helpt om die te behalen. Apple lichtte de app op ‘earth day’ afgelopen maart uit in de App Store, en het aantal gebruikers dat het platform nu wereldwijd heeft (40.000) neemt volgens de oprichters snel toe. Andere apps, zoals het Berlijnse Klima en het internationale Capture, gaan een stap verder, en bieden naast het meten van uitstoot ook de mogelijkheid om die te compenseren. Vergelijkbaar met bedrijven kunnen burgers zo proberen om ‘klimaatneutraal’ te worden, waarmee de apps tevens een slim verdienmodel te pakken denken te hebben.

Maar geen van die uitstootapps is in Nederland tot dusver van de grond gekomen. Gezondheidspsycholoog Nynke van der Laan van de Tilburg Universiteit denkt dat het gebrek aan succes te wijten is aan het abstracte karakter van het klimaatprobleem, vergeleken met de succesvolle voedings- of fitnessapps, die direct over jezelf gaan. “Als je wilt afvallen, ben je daar zelf verantwoordelijk voor. Alleen jij kan het doen. Dat motiveert. Bij het klimaatprobleem kan je nooit in je eentje het nodige verschil maken. Er is collectieve actie nodig.”

Van der Laan denkt ook dat het voor gebruikers veel moeite kost om elke aankoop bij te houden in een uitstootapp, vergeleken met een stappenteller die altijd aanstaat en automatisch meet. En ten slotte plaatst zij überhaupt een kanttekening bij apps waarbij mensen hun gedrag actief moeten invullen, ook de gezondheidsapps die succesvol lijken. “Onderzoek laat ook zien dat veel mensen deze apps vaak niet langdurig blijven gebruiken. Na een maand stoppen ze. Of dit op lange termijn dus écht tot positieve gedragsverandering leidt, is moeilijk te zeggen.”

Andere deskundigen houden hoop voor de uitstootapp. Het staat namelijk vast dat dit soort feedbacksystemen mensen de goede kant op kunnen sturen. Klimaatpsycholoog Lise Jans van de Rijksuniversiteit Groningen wijst naar energieleveranciers die afnemers op hun meterstand laten zien hoeveel zuiniger ze zijn in vergelijking met de rest van de buurt. “Dat element, van vergelijken met mensen uit je groep, heeft een sterk motiverend effect.” Sommige energieaanbieders laten hun klanten zelfs digitale badges winnen voor zuinig energieverbruik. Ook steeds meer auto’s geven bestuurders scores voor hoe zuinig ze rijden, wat kan prikkelen hoge topscores te willen halen.

De Vlaamse Desmet blijft dan ook geloven dat een app die mensen meer inzicht geeft in hun ecologische voetafdruk in potentie heel succesvol kan zijn. “Als je kijkt naar alle reclames en greenwashing om ons heen, kan je alleen concluderen dat we nu geen opvoedende maatschappij hebben. Er is behoefte aan educatie. Als mensen beter geïnformeerd worden, kunnen ze simpelweg ook betere keuzes maken.”

De interface van de Belgische uitstootapp For Good. Beeld: For Good

Overheid

De hoop voor de ultieme uitstootapp is dus nog niet helemaal opgegeven. Maar wie moet die dan bouwen en tot een succes maken? Enerzijds kan deze taak bij de grote techbedrijven liggen, zoals Apple en Google, die nu ook al standaard gezondheidsmeetapps op telefoons aanbieden. Tegelijkertijd wijzen deskundigen naar de verantwoordelijkheid van de Nederlandse overheid. “Die geeft daarmee een duidelijke boodschap af, dat Nederland duurzaamheid belangrijk vindt”, zegt Jans. “Ze hebben ook de taak burgers te informeren. Zo’n app kan helpen.”

Gezondheidspsycholoog Van der Laan wijst naar het Voedingscentrum, dat een succesvolle app ontwikkelde waarmee mensen hun voedsel kunnen bijhouden. De taak voor een succesvolle uitstootapp ligt wellicht bij een vergelijkbare gesubsidieerde kennisinstelling, denkt zij, zoals Milieu Centraal.

Woordvoerder Mariken Stolk wijst naar een CO2-calculator die het platform nu al aanbiedt, maar erkent dat er nog geen app is die burgers helpt hun alledaagse uitstoot bij te houden en te verkleinen. “We hebben hier nog geen concrete plannen voor. Maar het is wel een leuk idee, dus we gaan ernaar kijken.”