Czarne niebo, szary śnieg: tak się żyje w Krasnojarsku na Syberii

Krasnojarsk

“Możesz być w domu, z zamkniętymi oknami i nagle zaczynasz czuć jakiś zapach spalenizny”, powiedział Andriej Skoworodnikow-Erlikh, mieszkaniec syberyjskiego miasta Krasnojarsk, o alarmach “czarnego nieba” w jego mieście.

“Kiedy wyjrzysz na zewnątrz, wszystko jest pokryte zauważalnym smogiem. Drugiego lub trzeciego dnia — a może to trwać przez długi czas — głowa zaczyna strasznie boleć i pojawia się ciągłe uczucie pieczenia i zmęczenia”.

W Krasnojarsku, przemysłowej potędze położonej ponad 3300 kilometrów na wschód od Moskwy, te alerty “czarnego nieba” — oficjalnie nazywane ostrzeżeniami o “niekorzystnych warunkach meteorologicznych” — są regularną częścią życia.

[object Promise]

Ostrzeżenie o “czarnym niebie” sygnalizuje pogodę, która utrudnia rozpraszanie zanieczyszczeń w atmosferze, na przykład brak wiatru i opadów.

Od pierwszego ostrzeżenia w 2012 r. do końca 2023 r. milion mieszkańców Krasnojarska przeżyło 460 dni wypełnionych smogiem. Do tej pory w 2024 r. ponad dwa tygodnie były objęte tym alarmem, a ostatni miał miejsce na początku tego miesiąca.

W dniach silnego zanieczyszczenia mieszkańcom zaleca się zamknięcie okien i ograniczenie czasu spędzanego na zewnątrz.

Ale codzienne życie musi toczyć się dalej, pozostawiając wielu bez prawdziwego wytchnienia.

[object Promise]

“Rozwinął się u mnie suchy kaszel, który nie reaguje na żadne leczenie i pojawia się z przerwami. A ja nie palę ani nie piję” — powiedziała mieszkanka, która zataiła swoje imię ze względu na reakcję, z jaką spotkała się jako aktywistka publiczna.

Środowiskowe opóźnienie

W 2017 r. ponad tysiąc osób wyszło na ulice, aby zaprotestować przeciwko niekończącej się serii ciemnego nieba.

Urodzony w Krasnojarsku Skoworodnikow-Erlikh, organizator tych wieców, stał się liderem ruchu “Za czyste niebo”.

[object Promise]

“Doprowadziło to do powstania naszego publicznego ruchu, ponieważ certyfikowani ekolodzy, zbierali się tylko na dyskusjach przy okrągłym stole i rozmawiali, ale nic nie robili. Urzędnicy również tylko składali obietnice”.

Nękany przez dziesięciolecia kwestiami środowiskowymi Krasnojarsk często plasuje się jako jedno z najbardziej zaniedbanych ekologicznie miast Rosji. Oficjalne dane wskazują na “bardzo wysoki” poziom zanieczyszczenia powietrza różnymi toksycznymi substancjami.

Przez większość dni w styczniu niezależny monitoring jakości powietrza prowadzony przez obywateli odnotowywał podwyższone poziomy PM2,5 — drobnych cząstek powstających w wyniku spalania paliw kopalnych i biomasy — znacznie przekraczające limity uważane za bezpieczne.

Gdzie indziej w regionie Krasnojarska, silnie uprzemysłowionej części kraju, gdzie maszyny z czasów radzieckich są nadal używane w niektórych fabrykach.

W styczniu przemysłowe miasto Aczyńsk, położone około 150 kilometrów na zachód od stolicy regionu, zostało pokryte szarym śniegiem, wywołując poważny skandal ekologiczny na rosyjskich kanałach Telegramu.

Według projektu danych Esli Byt Tochnym, region Krasnojarska, wraz z sąsiednim regionem Irkucka, miał najgorsze zanieczyszczenie powietrza w Rosji w 2022 r.

W latach 2015-2019 urzędnicy odnotowali wzrost liczby nowych przypadków chorób układu oddechowego i nowotworów złośliwych związanych z czynnikami środowiskowymi, przy czym najwyższe wskaźniki odnotowano w Aczyńsku i Krasnojarsku.

[object Promise]

Podczas gdy władze wymagają od lokalnego przemysłu tymczasowego ograniczenia emisji w okresach “czarnego nieba”, niedawne oficjalne inspekcje ujawniły nieprzestrzeganie przepisów przez niektóre fabryki.

Skoworodnikow-Erlikh powiedział, że po tym, jak publiczne oburzenie nabrało rozpędu poprzez wiece i działania prawne, możliwe stało się zwrócenie uwagi nawet z Moskwy.

Jednak według mieszkańców problem pozostaje nierozwiązany.

Kryzys jakości powietrza w Krasnojarsku wywołał debaty na temat tego, kto jest za niego w głównej mierze odpowiedzialny, a co za tym idzie, kto powinien przewodzić wysiłkom na rzecz poprawy jakości powietrza w mieście.

Aktywiści twierdzą, że władze niesprawiedliwie przypisują problem zanieczyszczenia prywatnym pojazdom i piecom, nie naciskając odpowiednio na główne gałęzie przemysłu, aby filtrowały swoje kominy.

Jeśli spojrzeć na sumy, główna większość — ponad 80 proc. — emisji w Krasnojarsku pochodzi z obiektów przemysłowych, z fabryką aluminium giganta Rusal w Krasnojarsku i trzema elektrowniami węglowymi wymienianymi jako główni truciciele.

[object Promise]

Jednak doświadczenie zwykłego mieszkańca Krasnojarska, który wychodzi ze swojego mieszkania tylko po to, by skonfrontować się z mnóstwem pojazdów napędzanych paliwami kopalnymi, opowiada inną historię, powiedział The Moscow Times ekspert ds. klimatu i energii Władimir Czuprow.

Ten mieszkaniec wdychałby głównie spaliny z samochodów rozgrzewających się na miejskich podwórkach lub stojących w korkach, co staje się szczególnie przytłaczające w okresach “czarnego nieba”, kiedy powietrze jest w stagnacji.

“Na przykład, jeśli czekasz na przystanku autobusowym i przejeżdża transport, to głównym źródłem zanieczyszczeń są pojazdy” — powiedział Czuprow. “W tle mamy również zanieczyszczenia z elektrowni, tak. Ale jeśli spojrzeć na to z perspektywy zdrowia, transport może być równie ważny”.

Długo oczekiwana budowa metra miejskiego, która mogłaby częściowo złagodzić problem zatorów komunikacyjnych, nigdy nie doszła do skutku. Niepowodzenie projektu doprowadziło do aresztowania urzędnika państwowego oskarżonego o defraudację funduszy przeznaczonych na jego budowę.

Bez realnych opcji elektrycznego transportu publicznego, mieszkańcy są zmuszeni polegać na autobusach i samochodach, z których większość jest zasilana zanieczyszczającymi powietrze paliwami kopalnymi.

Innym winowajcą jest spalanie węgla — paliwa kopalnego o najwyższej emisji na jednostkę wyprodukowanej energii — w trzech głównych elektrowniach i w domowych piecach.

W przeciwieństwie do innych rosyjskich miast, które większość energii pozyskują z gazu ziemnego, Krasnojarsk zdecydował się na lokalny węgiel dziesiątki lat temu, kiedy miasto rozwijało się z powodu braku pobliskich złóż gazu, powiedział Czuprow.

[object Promise]

“Ale pytanie brzmi, jak to obliczyć. Jeśli spojrzymy na ogólny wpływ, w tym dodatkowe dni chorobowe, utratę zdrowia i regionalny produkt krajowy brutto, okaże się, że koszt może być uzasadniony”.

Od czasu przystąpienia do Narodowego Projektu Ekologicznego w 2019 r., Krasnojarsk odnotował 14 proc. redukcję emisji niebezpiecznych zanieczyszczeń do końca 2023 r. w porównaniu z 2017 r., podała służba prasowa Ministerstwa Zasobów Naturalnych The Moscow Times.

Ministerstwo podkreśliło trwające wysiłki na rzecz przejścia prywatnych domów z węgla na bardziej przyjazne dla środowiska opcje ogrzewania, a 193 domy zostały już przestawione na ogrzewanie gazowe w latach 2021-2023.

Krasnojarsk rozbudował swoją sieć transportu publicznego o 25 tramwajów, 65 trolejbusów i 11 autobusów elektrycznych. Według ministerstwa, miasto zastąpiło również 31 nieefektywnych kotłowni węglowych, przyczyniając się do zmniejszenia zanieczyszczenia.

W komentarzach przekazanych The Moscow Times, służba prasowa Rusal wskazała na kilka zakończonych i trwających projektów mających na celu zmniejszenie emisji w fabryce aluminium w Krasnojarsku, takich jak dwustopniowy system oczyszczania gazu i narzędzie AI monitorujące niekontrolowane emisje zanieczyszczeń.

[object Promise]

“Aby zminimalizować swój ślad środowiskowy i zapewnić efektywne wykorzystanie zasobów, firma podejmuje modernizację swoich obiektów, budując nowe i odnawiając istniejące obiekty środowiskowe”.

Poszukiwanie rozwiązania

Złożona mozaika czynników przyczyniających się do zanieczyszczenia powietrza w Krasnojarsku sprawia, że konieczne jest zajęcie się wszystkimi jego źródłami, a każdy interesariusz musi odegrać swoją rolę, powiedział Czuprow.

“Rząd musi zwrócić się do biznesu, a firmy powinny zrozumieć, co otrzymają w zamian za modernizację [swoich technologii]. Ludzie powinni być gotowi do wymiany swoich prywatnych pieców”.

[object Promise]

Mieszkańcy miasta, choć dostrzegają pewną poprawę, nie zaobserwowali jeszcze znaczących pozytywnych zmian i przygotowują pozew zbiorowy.

“W porównaniu do sytuacji sprzed sześciu lub siedmiu lat, dni z poważnym zanieczyszczeniem jest mniej” — powiedział Skoworodnikow-Erlikh. “Jednak nadal jest to znaczące obciążenie dla zdrowia ludzi. Jeśli wcześniej było “całkowicie źle”, teraz jest po prostu “bardzo źle””.

Obrona prawa do czystego powietrza stała się w ostatnich latach coraz trudniejsza. Skoworodnikow-Erlikh powiedział, że ograniczenia związane z COVID-19 i obecne “drakońskie” przepisy sprawiły, że protestowanie stało się prawie niemożliwe.

Po latach kwestionowania systemu wszystkimi dostępnymi kanałami prawnymi i osiągnięciu jedynie skromnych rezultatów, wielu z tych, którzy stanowili trzon ruchu protestacyjnego, zdecydowało się przenieść w inne miejsce w Rosji w poszukiwaniu lepszego środowiska życia.

“Wszyscy mówią o problemach zdrowotnych swoich dzieci” — powiedział Skoworodnikow-Erlikh. “Nie mieszkam teraz w Krasnojarsku, ponieważ mam dość cierpienia każdej zimy, a moja rodzina dusi się od czarnego nieba”.

Jego rodzina przebywa poza miastem do czasu ustąpienia zimowego szczytu zanieczyszczenia i rozważa pomysł opuszczenia Krasnojarska raz na zawsze.

[object Promise]

“Jeśli macie taką możliwość, nie czekajcie i rozwiążcie ten problem sami”.