James Cook został poćwiartowany na Hawajach. Teraz spadł z cokołu jego pomnik

James Cook, portret autorstwa N. Dance-Hollanda, ok. 1775 r.

Przed swoją makabryczną śmiercią na Hawajach w 1779 r. James Cook zyskał światową sławę jako nawigator, odkrywca i kartograf. Upamiętniają to różne pomniki, które dziś coraz częściej stają się celem aktów wandalizmu. Nowy przypadek miał miejsce w Melbourne.

Prawdopodobnie żaden człowiek z XVIII w. nie widział więcej świata niż James Cook. Nie pomogło mu to jednak w jego zrozumieniu. W kontaktach z ludźmi, których spotkał podczas swoich podróży, pozostawał w kulturowym gorsecie Europy, która uważała, że ma prawo rządzić planetą.

Ten upór miał go kosztować głowę w 1779 r. To właśnie wtedy brytyjski podróżnik i odkrywca powrócił na wyspy, na których po raz pierwszy postawił stopę rok wcześniej i ochrzcił je imieniem Pierwszego Lorda Admiralicji, Johna Montagu, hrabiego Sandwich — dzisiejsze Hawaje. Po latach 1768-1771 i 1772-1775 była to jego trzecia wyprawa na Pacyfik od 1776 r., podczas której sporządził pierwsze dokładne mapy.

James Cook

Kiedy kapłani podali mu konsekrowane jedzenie podczas uroczystości ku czci przyjaznego boga Lono, stanowczo odmówił. Zamiast tego kazał pochować zmarłego marynarza w świętej ziemi w zatoce Kealakekua, która była zarezerwowana dla wodzów, wbrew protestom tubylców. Tylko spokój panujący na lądzie i fakt, że Cook wkrótce potem podniósł kotwice, uchroniły go przed konsekwencjami.

Wrócił miesiąc później, aby naprawić maszt na swoim statku “Resolution”. Festiwal dobiegł końca, a miejsce ponownie stało się tabu. Rozejm również należał do przeszłości, więc Koa powrócili do swoich działań wojennych. Były to społeczności wojowników, w których młodzi mężczyźni o szlachetnym pochodzeniu łączyli się, aby zwiększyć swoją manę, duchową moc. Rywalizujący wodzowie Hawajów walczyli w konfliktach z tymi grupami.

Śmierć Jamesa Cooka

Po doświadczeniach z poprzedniej wizyty stosunki między obcokrajowcami a tubylcami były napięte. Kiedy Brytyjczykom skradziono łódź, Cook nalegał na surową karę. Próba aresztowania wodza Kalaniopuu zakończyła się fiaskiem. Duży tłum wściekłych wojowników czekał na Brytyjczyków na plaży.

[object Promise]

— napisał jeden z oficerów Cooka.

Niektórzy z jego ludzi również zginęli. Kapitan Cook został prawdopodobnie rozczłonkowany za pomocą noży, które Brytyjczycy wcześniej dali Indianom w handlu barterowym. Brytyjczykom zajęło kilka dni odzyskanie przynajmniej niektórych części ciała Cooka, które zostały rozdzielone między różne rodziny. Charles Clerke, który objął dowództwo nad wyprawą, był na tyle mądry, by powstrzymać się od działań karnych i wyruszyć w rejs.

Ze względu na jego zasługi dla Królewskiej Marynarki Wojennej, Brytyjczycy wznieśli pomniki Cooka na różnych kontynentach. W miejscu jego gwałtownej śmierci w zatoce Kealakekua, obelisk i tablica również upamiętniają żeglarza — ku niezadowoleniu rdzennych Hawajczyków, którzy woleliby, aby pomnik został usunięty ze względu na problematyczne dziedzictwo kolonializmu.

Obelisk w miejscu śmierci Jamesa Cooka, Kealakekua

Na początku 2022 r. obelisk został pomalowany czerwoną farbą i dodano do niego słowa “Jesteś na rodzimej ziemi”. Nie jest to odosobniony incydent, ale przykład różnych takich działań, które miały miejsce w różnych miejscach w ostatnich latach. W Victorii w Kanadzie pomnik Cooka został wyrwany z cokołu i wrzucony do portu 1 lipca 2021 r., a jego podstawa została pomalowana czerwoną farbą. 1 lipca jest dniem wolnym od pracy w Kanadzie, Dzień Kanady upamiętnia jej powstanie jako państwa federalnego Brytyjskiej Wspólnoty Narodów — i jest obecnie regularnym powodem do protestów oprócz świętowania.

Dotyczy to również świąt państwowych w Australii. Przypadający na 26 stycznia Dzień Australii upamiętnia początek kolonizacji kontynentu przez Brytyjczyków. Jednak w kraju od dawna toczy się debata na temat tego, w jaki sposób i czy flota jedenastu statków z licznymi skazańcami na pokładzie, która dotarła do dzisiejszego Sydney w styczniu 1788 r., powinna zostać upamiętniona. Wielu rdzennych aktywistów i ich zwolenników nazywa ten dzień “Dniem Inwazji”, ponieważ uważają, że zapoczątkował on fazę systematycznej dyskryminacji i wywłaszczania rdzennej ludności bez żadnych traktatów.

W przeddzień Dnia Australii 2024 r. gniew po raz kolejny uderzył w wizerunek Cooka, który sporządził mapę części Australii podczas swojej pierwszej podróży do mórz południowych w 1770 r. W Melbourne jego posąg został odcięty na wysokości kostek, a hasło “Kolonia upadnie” zostało namalowane sprayem na kamiennym cokole, na którym spoczywał posąg. Posąg został już wcześniej pomazany różową farbą w 2018 r.

W Melbourne pomnik królowej Wiktorii również został spryskany czerwoną farbą — posąg Cooka, który został teraz ścięty, został zbezczeszczony w ten sam sposób w styczniu 2022 r.

Policja poinformowała, że prowadzi dochodzenie w sprawie obu incydentów. Heather Cunsolo, burmistrz dzielnicy Port Phillip, która jest częścią Melbourne, wyjaśniła, że administracja rozumie i uznaje “złożone i różnorodne poglądy” wokół święta Dnia Australii. Jednak wandalizm mienia publicznego, którego koszty ostatecznie ponoszą podatnicy, nie może być tolerowany. Liderka wiktoriańskiego rządu stanowego Jacinta Allan powiedziała, że rząd będzie wspierał lokalne władze w naprawie i przywróceniu posągu.