Nieznane kulisy negocjacji Rosji i Ukrainy. Moskwa i Kijów były gotowe na duże ustępstwa

Rozmowy pokojowe Ukrainy i Rosji w Stambule (29.03.2022 r.)

W pierwszych dniach wojny w Ukrainie między Moskwą a Kijowem toczyły się intensywne rozmowy pokojowe, a obie strony były gotowe na daleko idące ustępstwa — piszą na łamach “Foreign Affairs” politolodzy Samuel Charap i Sergey Radchenko, którzy powołują się na liczne rozmowy z uczestnikami negocjacji. Autorzy opisują plan traktatu pokojowego, który mogły podpisać obie strony i informują, dlaczego ostatecznie nie doszło do zawarcia pokoju.

• Rosji najbardziej zależało na przyjęciu przez Ukrainę statusu neutralnego — wynika z rozmów autorów z ukraińskimi negocjatorami. Z kolei strona ukraińska podkreślała, że chce uzyskać poważne gwarancje bezpieczeństwa
• Do końca marca 2022 r. ukraińscy i rosyjscy negocjatorzy wypracowali wspólny komunikat, który miał stać się podstawą przyszłego traktatu pokojowego
• Rozmowy zakończyły się jednak fiaskiem. Charap i Radchenko przekonują, że stało się to z czterech głównych powodów
• Więcej ważnych informacji znajdziesz na stronie głównej Onetu

Rosja zaatakowała Ukrainę 24 lutego 2022 r., ale już cztery dni później obie strony usiadły do stołu negocjacyjnego. Charap i Radchenko przekonują, że stało się tak dlatego, że Ukraińcy obawiali się, że mogą szybko przegrać wojnę, zaś Rosjanie przekonali się, że ich uderzenie nie przyniosło natychmiastowego rezultatu, a mogą uzyskać koncesje od Ukrainy na drodze dyplomatycznej.

Kulisy negocjacji Rosji i Ukrainy

Rozmowy rozpoczęły się 28 lutego 2022 r. na Białorusi. Ukraińską delegacją kierował bliski współpracownik Wołodymyra Zełenskiego Dawid Arachamija, delegacją rosyjską natomiast doradca Władimira Putina, Władimir Miedinski. Jak opisują Charap i Radchenko, podczas pierwszego spotkania Rosjanie mieli zażądać kapitulacji Ukrainy. Ukraińcy odrzucili to żądanie, a brak postępów Rosjan na froncie w kolejnych dniach pozwolił im na bardziej efektywne negocjacje.

Podczas kolejnych spotkań — 3 i 7 marca — “delegacja ukraińska przedstawiła własne żądania: natychmiastowe zawieszenie broni i ustanowienie korytarzy humanitarnych, które pozwoliłyby cywilom bezpiecznie opuścić strefę działań wojennych”. Zdaniem autorów to właśnie 7 marca miała powstać wstępna wersja wspólnego komunikatu, który miał się stać podstawą traktatu pokojowego. Rosja miała w nim zażądać neutralności Ukrainy.

Również podczas marcowych, zdalnych spotkań obu delegacji miał wyklarować się postulat Ukrainy dotyczący uzyskania gwarancji bezpieczeństwa w razie kolejnego ataku Rosji. Po zakończeniu zimnej wojny już raz (w 1994 r.) toczyły się rozmowy w sprawie udzielenia Ukrainie gwarancji bezpieczeństwa, ale skończyły się na podpisaniu tzw. memorandum budapesztańskiego. Choć mylnie uważa się, że wynegocjowano wówczas gwarancje bezpieczeństwa, w rzeczywistości były to jedynie “zapewnienia” i nie zmuszały państw-gwarantów do pomocy zbrojnej Ukrainie w przypadku napaści.

Przełom w negocjacjach nadszedł w ostatnich dniach marca w Stambule. Wówczas Rosja i Ukraina ogłosiły, że wypracowały wspólny tekst komunikatu, tzw. komunikatu stambulskiego. Nigdy wcześniej nie podano do wiadomości publicznej, co się w nim znajdowało. Ale zdaniem Charapa i Radchenki — którzy uzyskali wgląd do dokumentu i rozmawiali na ten temat z uczestnikami negocjacji — komunikat napisała strona ukraińska, a Rosjanie go zaakceptowali jako podstawę późniejszego traktatu pokojowego.

Na mocy traktatu “Ukraina stałaby się państwem trwale neutralnym i nienuklearnym. Ukraina wyrzekłaby się wszelkich zamiarów przystąpienia do sojuszy wojskowych lub zezwolenia na zagraniczne bazy wojskowe, lub wojska na swoim terytorium” — czytamy w “Foreign Affairs”.

Ukraina miałaby również otrzymać gwarancje bezpieczeństwa w razie kolejnego ataku. Gwaranci mieliby najpierw skonsultować się z Ukrainą i między sobą, a następnie udzielić Ukrainie pomocy: wprowadzić strefę zakazu lotów, dostarczyć broń, lub zbrojnie interweniować po stronie Kijowa. Wśród gwarantów miała znaleźć się również Polska.

Ponadto Ukraina miała mieć otwarte drzwi do członkostwa w Unii Europejskiej, “a państwa-gwaranci (w tym Rosja) wyraźnie potwierdziłyby swój zamiar ułatwienia członkostwa Ukrainy w Unii Europejskiej” — czytamy w tekście w “FA”. W dodatku tekst komunikatu zakładał, że Rosja i Ukraina w ciągu 10-15 lat pokojowo rozwiążą kwestię statusu Krymu.

Jak oceniają Charap i Radchenko, zarówno Rosja, jak i Ukraina były gotowe pójść na daleko idące ustępstwa. Ukraina miała przyjąć status neutralny (Arachamija twierdził później, że to była najważniejsza kwestia z punktu widzenia Kremla), a Rosja miała wycofać sprzeciw wobec członkostwu Ukrainy w UE i otworzyć kwestię przynależności Krymu, którą wcześniej uważała za zamkniętą.

Tekst komunikatu, który następnie — w kwietniu 2022 r. — był modyfikowany — miał stać się podstawą traktatu pokojowego, który mieli podpisać Putin z Zełenskim w kolejnych miesiącach. Jak jednak zauważają Charap i Radchenko, w tekście komunikatu nie pojawiły się tak ważne kwestie jak np. przebieg granicy lub wycofanie się Rosjan z zajętych terytoriów Ukrainy.

Dlaczego negocjacje zakończyły się fiaskiem?

Charap i Radchenko oceniają, że do upadku rozmów pokojowych pod koniec kwietnia przyczyniły się cztery główne czynniki.

Po pierwsze, “Waszyngton i pozostali sojusznicy byli głęboko sceptyczni co do perspektyw ścieżki dyplomatycznej wyłaniającej się ze Stambułu” — czytamy w “FA”. Było tak dlatego, że USA nie sądziły, że negocjacje mogą zakończyć się powodzeniem, a ponadto Ukraińcy na etapie rozmów z Rosjanami nie konsultowali z Waszyngtonem kwestii gwarancji bezpieczeństwa.

Na mocy przyszłego traktatu USA byłyby jednym z gwarantów i — w razie konieczności — musiałyby iść na wojnę z Rosją. “Zamiast zaangażować się w proces stambulski i późniejsze działania dyplomatyczne, Zachód zwiększył pomoc wojskową dla Kijowa i zwiększył presję na Rosję, w tym poprzez stale zaostrzający się system sankcji” — piszą Charap i Radchenko. Wspominają również o wizycie Borisa Johnsona w Kijowie 9 kwietnia, który przekonywał Ukraińców, że porozumienie z Putinem “będzie zwycięstwem Moskwy”.

Po drugie, do porzucenia rozmów pokojowych przyczyniło się również odkrycie rosyjskich zbrodni wojennych w Buczy i Irpieniu. Mimo tego rozmowy nadal się toczyły, ale — jak przekonują autorzy — klimat dla rozmów nie był już taki sam, jak wcześniej.

Po trzecie, po wycofaniu się Rosjan spod Kijowa władze Ukrainy zyskały przekonanie, że z pomocą Zachodu będą w stanie przechylić szalę zwycięstwa na swoją korzyść; ale nie przy stole negocjacyjnym, lecz na polu bitwy. Jak przypominają Charap i Radchenko, rzeczywiście pod koniec kwietnia Ukraina stwierdziła, że warunkiem wstępnym jakiegokolwiek traktatu musi być wycofanie się Rosjan z Donbasu. We wcześniej uzgodnionym komunikacie nie było o tym mowy.

Po czwarte, jak przekonują autorzy, negocjatorzy popełnili błąd, próbując zaprojektować ambitny traktat pokojowy, zamiast najpierw skupić się na istotnych szczegółach: warunkach zawieszenia broni, przebiegu granicy, korytarzach humanitarnych. Ze względu na ogólność ustaleń i wyłączenie z tego procesu USA (na etapie opracowywania komunikatu) — przekonują Charap i Radchenko — w proces dyplomatyczny nie zdecydował się zaangażować Zachód, a przede wszystkim Waszyngton.

W podsumowaniu autorzy przekonują, że wnioski z negocjacji w pierwszych miesiącach wojny są takie, że Ukraina i Rosja już raz były w stanie poczynić relatywnie duże koncesje przy stole dyplomatycznym. “Tak więc, jeśli Kijów i Moskwa powrócą kiedyś do stołu negocjacyjnego, mogą wrócić do wielu pomysłów, które mogą okazać się przydatne w budowaniu trwałego pokoju” — konkludują politolodzy.