Rutte heeft unanieme steun nodig - sommige NAVO-landen zien liever andere baas

Opeens waren ze er gisteren: openlijke steunbetuigingen van grote NAVO-landen aan het adres van Mark Rutte. Hij moet de nieuwe NAVO-baas gaan worden. Maar daarmee is het nog niet beklonken. Er zijn ook dwarsliggers. “Het valt niet uit te sluiten dat er nog een verrassing komt.”

Al maanden wordt er gespeculeerd over wie de opvolger moet worden van Jens Stoltenberg, wiens termijn in oktober afloopt. Rutte is favoriet voor de post. Zeker 20 van de 31 NAVO-lidstaten steunen hem op dit moment. “Wat de rest vindt, wordt de komende dagen en weken bedisseld”, zegt diplomatiek expert Robert van de Roer, die de ‘leiderschapsrace’ op de voet volgt.

Eén ding is duidelijk: Rutte heeft uiteindelijk de steun nodig van álle 31 landen. Het besluit moet dus unaniem zijn. Of die steun er daadwerkelijk van iedereen komt, is de vraag. Hoe zit dat bijvoorbeeld bij landen als Hongarije en Turkije?

De recente geschiedenis leert ons dat deze landen iets terug willen voor hun steun. Voor wat, hoort wat. Dat bleek maar weer bij de EU-top over steun aan Oekraïne, en rond de NAVO-toetreding van Finland en Zweden. Van de Roer: “Op dit moment lijkt het zo dat de Turkse president Erdogan niet tegen Rutte is. Maar het valt nooit uit te sluiten dat er uit Ankara en Boedapest (de hoofdstad van Hongarije, red.) nog een verrassing komt. Dat zit in de aard van het beestje.”

En hoe zit het met Roemenië? Dat land kwam gisteren zelfs met een eigen tegenkandidaat voor het NAVO-leiderschap op de proppen. Het land wil president Klaus Iohannis voordragen, en dat bemoeilijkt volgens waarnemers de inspanningen van andere bondgenoten om Rutte benoemd te krijgen.

Konijn uit hoge hoed

Iohannis noemde het onlangs al ‘ontoelaatbaar’ dat geen van de topfuncties die dit jaar worden besproken naar iemand uit Oost-Europa gaat. Dat hij nu opeens wordt voorgedragen, is volgens Van de Roer ‘een konijn uit de hoge hoed’. “Het is niet te voorspellen welke invloed het heeft op het benoemingsproces. Het kan bijvoorbeeld tot vertraging leiden, en zelfs tot een onvoorspelbare situatie dat er toch een tegencoalitie voor een andere kandidaat komt.”

De diplomatiek expert gaat ervan uit dat de NAVO-lidstaten ‘overdonderd’ zijn door voordracht van Iohannis. “Gisteren kwam er opeens publieke steun voor Rutte van Amerika, Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland. Dat heeft alles te maken met de aankondiging van de Roemenen die vlak daarna kwam.”

Roemenië gaat namelijk dwars in tegen de wil van de West-Europese landen en de VS. “Ik noem het een kamikaze-actie. Iohannis zou ook geïnteresseerd zijn in de baan van Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad. Als hij op twee paarden wedt, heeft hij beide hiermee om zeep geholpen. Het is diplomatiek niet handig.”

Kikkers in de emmer

Rutte kan bij NAVO-landen rekenen op veel steun vanwege zijn staat van dienst. “Hij heeft ervaring waar je u tegen zegt. Van alle Europese leiders die er zijn, zit hij er het langst en dat is in zijn voordeel”, zegt Frederik Mertens, strategisch analist bij Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). “Hij kent het merendeel van de Europese en Amerikaanse politici, hij kan ze zo opbellen. Hij is een ongelooflijk goede netwerker en is in staat om alle kikkers in de emmer te houden.”

Maar Oost-Europese landen zien ook een nadeel: nu er dreiging van Rusland uit gaat, hebben zij liever een NAVO-leider uit eigen gelederen. “Rutte heeft jarenlang regeringen geleid die in defensie gesneden hebben. Bij landen die dichterbij Rusland liggen, is het gevoel van urgentie veel hoger om de defensie op orde te hebben.”

Van de Roer vult aan: “Oost-Europese landen vinden dat er meer geografische balans in het NAVO-leiderschap moet komen. Nu is het zo dat er bij Westerse NAVO-landen onvoldoende steun voor dat argument bestaat. Veel van deze landen vrezen dat de NAVO-lidstaten die zich in de nabijheid van Rusland begeven, te schietgraag zijn, te trigger happy.”

Invloed uitoefenen

Maar of Rutte nog in de problemen komt, valt volgens Van de Roer nu niet te zeggen. “Daar is het te vroeg voor. De massa die Rutte achter zich heeft, is heel groot. Hoe serieus de tegenzet van Roemenië uitpakt, of Oost-Europese landen aan gaan haken, valt nog niet te zeggen. De Amerikanen zullen ongetwijfeld als grote leider van de NAVO achter de schermen invloed uitoefenen. Zij willen absoluut dat Rutte het wordt.”

De bondgenoten streven ernaar het begin april eens te worden tegen de tijd dat de ministers van Buitenlandse Zaken van de NAVO in Brussel bijeenkomen voor de 75ste verjaardag van de alliantie.