Τι είναι η «ερωτική εμμονή» και ποιοι είναι δέσμιοί της

Απόδοση: Γιώργος Ρομπόλας

Για τους περισσότερους ανθρώπους, οι έρωτες δίχως ανταπόκριση έρχονται και παρέρχονται. Για άλλους, η καψούρα μπορεί να διαρκέσει για χρόνια και να είναι εθιστική. Μία σπίθα ενδιαφέροντος από το αντικείμενο του πόθου μεταμορφώνεται σε έμμονη ιδέα, η οποία τροφοδοτείται από ένα ολέθριο κοκτέιλ ελπίδας και αμφιβολίας. Αυτός δεν είναι έρωτας χωρίς ανταπόκριση. Αυτή είναι ερωτική εμμονή*.

Ως ερωτική εμμονή ορίζεται η κατάσταση ενός ανθρώπου που κατακλύζεται από μια συντριπτική ανάγκη για συναισθηματική ανταπόδοση από έναν άλλο άνθρωπο, ο οποίος ορίζεται ως το αντικείμενο της εμμονής (στο εξής ΑΕ)**, ένα αντικείμενο το οποίο πολύ συχνά αντιμετωπίζεται σαν να είναι τέλειο μεν, μη διαθέσιμο δε.

Όλα αυτά μπορεί να θυμίζουν κάποιο ερωτικό τραγούδι της Τέιλορ Σουίφτ, μια σκηνή από τον Μεγάλο Γκάτσμπι ή στίχους από κάποιο σονέτο του Σαίξπηρ. Η εμπειρία ενός έρωτα δίχως ανταπόκριση είναι διαχρονική, ο όρος όμως της ερωτικής εμμονής είναι σχετικά πρόσφατος.

Το 1979, η Ντόροθι Τένοβ, μια πρωτοπόρος της ψυχολογίας και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Μπρίτζπορτ, καταχώρισε τον όρο ερωτική εμμονή στο βιβλίο της Love and Limerence: The Experience of Being in Love, βασιζόμενη σε μια δεκαετή μελέτη πάνω σε εκατοντάδες διαφορετικές έρευνες με θέμα τις ερωτικές σχέσεις.

Μερικοί κανόνες συμπεριφοράς που δεν περιμένατε

Μερικοί κανόνες συμπεριφοράς που δεν περιμένατε

Εκείνο που διαφοροποιεί τον έρωτα χωρίς ανταπόκριση από την ερωτική εμμονή είναι η ένταση: η δεύτερη μοιάζει ένα συναισθηματικό τρενάκι του τρόμου που ανεβοκατεβαίνει ανάμεσα στην απόλυτη ευφορία και τη βαθιά απελπισία. Η Γκιούλια Ποέριο, ψυχολόγος και ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ στην Αγγλία, λέει: Η παραμικρή απόρριψη οδηγεί τους ανθρώπους που βιώνουν ερωτική εμμονή σε ένα συναισθηματικό βάραθρο και η παραμικρή εκδήλωσης ενδιαφέροντος από την άλλη πλευρά τους ανυψώνει σε μια συναισθηματική κορυφή. Είναι ένα ατελείωτο νοητικό μάδημα μαργαρίτας ανάμεσα στο “μ’ αγαπάει” και το “δεν μ’ αγαπάει”.

Οι άνθρωποι που είναι βαθιά φοβικοί απέναντι στην απόρριψη εναποθέτουν την αυτοεκτίμησή τους στα χέρια ενός ΑΕ, το οποίο μπορεί να μη γνωρίζει καν την ύπαρξή τους. Το ΑΕ είναι πιο συχνά ένας φίλος, ένας συνάδελφος ή ακόμα και ένας περαστικός. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι κάποιος με τον οποίο έχουν συνάψει μια σύντομη ερωτική σχέση, η οποία έχει μείνει μετέωρη, εξηγεί η Ποέριο, ιδιαίτερα μάλιστα αν το ΑΕ μοιράζεται ψίχουλα αγάπης με το άτομο που έχει προσβληθεί από ερωτική εμμονή.

Η Σου Κραμπ, 67χρονη εθελόντρια σε μια οργάνωση ψυχικής υγείας στο Σέφιλντ της Αγγλίας, ομολογεί ότι παρακολουθούσε εμμονικά, και επί 18 μήνες, βίντεο του δικού της ΑΕ στο YouTube, ενός πολύ νεότερου από εκείνη παντρεμένου τραγουδιστή, τον οποίο είχε συναντήσει μερικές φορές. Φαντασιωνόμουν μια σχέση μαζί του και φανταζόμουν το πώς θα ήταν η διαδικτυακή μας επικοινωνία, πώς θα ήταν τα μηνύματά μας και οι απαντήσεις του. Ζήτησε βοήθεια από ένα γκρουπ υποστήριξης ανθρώπων που προσβάλλονται από ερωτική εμμονή, λίγο αφότου το λόκνταουν της πανδημίας έκανε τα συναισθήματα προσμονής που βίωνε ακόμα πιο έντονα. Το γκρουπ με βοήθησε να καταλάβω ότι δεν είμαι μόνη σε αυτό και ότι δεν χάνω τα λογικά μου, λέει η Κραμπ.

Η ερωτική εμμονή καλλιεργείται από την επανάληψη αναμνήσεων αλλά και την προβολή μελλοντικών συναντήσεων. Πρόκειται για μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από μεγάλο όγκο ταξιδιών στον χρόνο με το μυαλό, εξηγεί η Ποέριο, η οποία ζήτησε από τους συμμετέχοντες στην έρευνα να περιγράψουν αυτές τις φαντασιώσεις. Πολύ συχνά δεν είναι ρομαντικής ή σεξουαλικής φύσης. Έχουν να κάνουν περισσότερο με την ανάγκη να νιώσουν τα εν λόγω άτομα ότι τα προσέχουν και τα αγαπούν.

Τι μας μαθαίνει η ποπ για τον έρωτα σήμερα

Τι μας μαθαίνει η ποπ για τον έρωτα σήμερα

Ο Κρις Γκρέγκορι, 53 ετών, εκπαιδευτής γιόγκα στο Ντένβερ, θυμάται την πρώτη του ερωτική εμμονή στο λύκειο. “Κολλούσα” εμμονικά και σε εξωφρενικό βαθμό με διάφορες κοπέλες και ύστερα δεν κυνηγούσα το αντικείμενο του πόθου μου. Στη συνέχεια, ένιωθα συντετριμμένος όταν εκείνες δεν αντιδρούσαν με τον τρόπο που είχα φανταστεί στο μυαλό μου. Πίστευα ότι δεν άξιζα τίποτα, είπε. Ο Γκρέγκορι συνέχισε να έχει ερωτικές εμμονές καθ’ όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής του, τις οποίες λανθασμένα εκλάμβανε ως αληθινούς έρωτες.

Η ερωτική εμμονή με ένα συγκεκριμένο άτομο μπορεί να διαρκέσει πολλά χρόνια, ακόμα και όταν κανείς βρίσκεται σε μόνιμη σχέση, εξηγεί η Ποέριο. Παρ’ όλα αυτά, οι περισσότεροι άνθρωποι που ταλαιπωρούνται από αυτή την κατάσταση βιώνουν κατά συρροή ερωτικές εμμονές, εναλλάσσοντας το ένα ΑΕ μετά το άλλο, παραμένοντας εγκλωβισμένοι σε έναν φαύλο κύκλο: κυνηγώντας ξανά και ξανά την ίδια αίσθηση ευχαρίστησης που προσφέρουν τα πρώτα στάδια ενός έρωτα.

ντοπαμίνη, μια εγκεφαλική ανταμοιβή

Ο Δρ Τζάντσον Μπρούερ, ψυχίατρος, νευροεπιστήμονας και συγγραφέας του Unwinding Anxiety, περιγράφει την ερωτική εμμονή ως ένα είδος εξάρτησης. Όταν κάποιος κάνει δίαιτα, έχει συνεχώς το φαγητό στο μυαλό του. Οπότε μπορούμε να πούμε ότι αυτοί οι άνθρωποι βιώνουν κάτι αντίστοιχο, εξηγεί ο Μπρούερ. Παραμένουν εγκλωβισμένοι στις φαντασιώσεις τους, οι οποίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το μέλλον, και μετανιώνουν συνεχώς για πράγματα που έχουν να κάνουν με το παρελθόν.

Αν ο πυροκροτητής της εν λόγω κατάστασης είναι η μοναξιά ή η πλήξη, η συμπεριφορά που προκύπτει είναι η αναμονή ανταπόδοσης από το ΑΕ, συμπληρώνει ο Μπρούερ. Η ανταπόδοση αυτή δεν έρχεται ποτέ, η αναμονή όμως προσφέρει την ανταμοιβή που αναζητούν αυτοί οι άνθρωποι: την ντοπαμίνη.

Ο Μπρούερ, μάλιστα, προσθέτει ότι: Η ντοπαμίνη είναι σαν την κηροζίνη για τα αεροπλάνα. Μας δίνει ώθηση να προσπαθήσουμε για κάτι ακόμα και αν αυτό το κάτι είναι απλώς να περιμένουμε. Η αβεβαιότητα ή ακόμα και η περιστασιακή επικοινωνία με το ΑΕ διατηρούν το μυαλό μας γαντζωμένο σε ένα άπιαστο όνειρο. Είναι σαν να ρίχνεις βενζίνη στη φωτιά, λέει ο Μπρούερ. Μπερδεύουμε την ανησυχία με τον ενθουσιασμό και εκλαμβάνουμε τον ενθουσιασμό μας λανθασμένα ως πραγματική χαρά.

Ενα γενικευμένο κλίμα αβεβαιότητας

Ο αριθμός των γκρουπ υποστήριξης στο διαδίκτυο σχετικά με την ερωτική εμμονή όλο και αυξάνεται. Οι ψυχολόγοι και οι κοινωνιολόγοι δεν δηλώνουν ξαφνιασμένοι. Η Αλεξάντρα Σόλομον, κλινική ψυχολόγος στο Σικάγο και παρουσιάστρια του podcast με τίτλο Reimagining Love, υποστηρίζει πως οι διαδικτυακές γνωριμίες και η κουλτούρα του one night stand δημιουργούν ένα κλίμα όπου σχεδόν κανείς δεν λογοδοτεί σε κανέναν και όπου η αβεβαιότητα κυριαρχεί στις σχέσεις, επηρεάζοντας έτσι τις κοινωνικές νόρμες. Υπάρχει μια συλλογική ανασφάλεια εκεί έξω.

Το Κέντρο για την Επισκόπηση του Αμερικανικού Τρόπου Ζωής κατέληξε, μέσα από έρευνές του, ότι χοντρικά το ένα τρίτο των single Αμερικανών (απαρτίζεται σχεδόν σε ίσο ποσοστό από άντρες και γυναίκες) έχουν πέσει θύμα ghosting από κάποιον/α με τον οποίο έβγαιναν ραντεβού. Η απουσία επικοινωνίας μετά την ερωτική επαφή είναι αρκετή για να κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν ανήσυχοι, αν όχι στα όρια της ερωτικής εμμονής.

Καθώς οι επιλογές του online dating είναι άπειρες, οι άνθρωποι νιώθουν αναλώσιμοι. Μάλιστα, το βίωμα του ghosting είναι ικανό να δημιουργήσει ανοιχτούς λογαριασμούς στο μυαλό μας. Είναι εύκολο να πιστέψει κανείς ότι δεν χρειάζεται να κλείσει ο κύκλος, αναφέρει η Σόλομον. Μπορείς να ξεκινήσεις τις προβολές πάνω στο άτομο που σε ενδιαφέρει βασισμένος σε δεκάδες “αν”. Είναι πολύ απλό να εξιδανικεύσεις κάποιον που μόλις γνώρισες.

Οι άνθρωποι που βιώνουν ερωτική εμμονή βάζουν το αντικείμενο του πόθου τους πάνω σε ένα βάθρο. Σαν να μην έφτανε αυτό, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενθαρρύνουν ακόμα περισσότερο αυτή την εξιδανίκευση. Οι άνθρωποι που ανταλλάσσουν τα προφίλ τους στο Instagram σε ένα μπαρ έχουν αμέσως πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα πολλών χρόνων της άλλης πλευράς, με αποτέλεσμα να μπορούν να χτίσουν φανταστικές αφηγήσεις πολύ πιο εύκολα, εξηγεί η Τζένιφερ Ντάγκλας, ψυχολόγος και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Στάνφορντ.

Μια καταστροφική κατάσταση

Σύμφωνα με την Γκιούλια Ποέριο, οι περισσότεροι άνθρωποι αναπτύσσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους ερωτική εμμονή, αυτό όμως γίνεται προβληματικό όταν ξεφεύγει από τον έλεγχο. Πιο συγκεκριμένα, η ψυχολόγος και ερευνήτρια χρησιμοποιεί την αναλογία ενός ανθρώπου του οποίου το μυαλό βρίσκεται υπό καθεστώς κατάληψης για να εξηγήσει το φαινόμενο: Παρεμποδίζει την ικανότητά σου να δημιουργήσεις ουσιαστικές σχέσεις στην πραγματική ζωή επειδή διατηρείς φανταστικές σχέσεις στο μυαλό σου. Είναι μια φυσιολογική διαδικασία, που όμως έχει πάει λάθος.

Ο Βίνσεντ Χάρις, 49 ετών, αρθρογράφος από το Γκρίνβιλ της Νότιας Καρολίνας, παραδέχτηκε ότι έχασε τη δουλειά του και κατέστρεψε τον πρώτο του γάμο εξαιτίας ενός ΑΕ που θεωρούσε ότι ήταν η αδελφή ψυχή του. Ο Χάρις συνάντησε το αντικείμενο της εμμονής του μέσω των κοινωνικών δικτύων την περίοδο της πανδημίας.

Για τρία χρόνια, ένιωθα σαν να ζω κάτω από ένα σύννεφο. Δεν είχα κανένα άλλο κίνητρο στη ζωή, πέρα από το να έχω νέα της, λέει ο Χάρις. Ένιωθα να παραλύω από τον τρόμο, φοβούμενος ότι, αν προσπαθήσω να την “πλησιάσω”, θα πω το λάθος πράγμα. Καθώς άρχισε να μειώνει τις επαφές μαζί μου, ένιωθα όλο και πιο απελπισμένος, όλο και λιγότερο ισορροπημένος. Τον Μάιο του 2023 δέχτηκε φαρμακευτική αγωγή ύστερα από ένα δεύτερο επεισόδιο ψυχικής κατάρρευσης.