Ekspert od rosyjskiej propagandy ostrzega: prowadzona jest ogromna kampania [WYWIAD]

Władimir Putin

—Prowadzona jest ogromna kampania tworzenia duplikatów stron internetowych znanych mediów. Każdego dnia rejestrowane są nowe witryny, które są wykonane jeden do jednego jak oryginały. Te podróbki całkowicie je powielają. To po prostu kopie. I wiadomo, że Rosjanie w każdej chwili mogą użyć ich do opublikowania fake newsa z linkiem do szanowanego medium o światowej reputacji. Inne media to podchwycą — mówi w rozmowie z Onetem Andrij Szapował, szef Centrum ds. Przeciwdziałania Dezinformacji przy Radzie Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy (RNBiO).

• Centrum Przeciwdziałania Dezinformacji przy RNBiO walczy, jak mówią jego pracownicy, z informacyjnym terroryzmem
• Jego zadaniem jest rejestrowanie fejków rosyjskiej propagandy, które są kolportowane w Ukrainie i reszcie świata
• Szapował opowiada o tym, w jaki sposób Centrum zdemaskowało wymierzoną w prezydenta Zełenskiego i jego żonę kampanii “Czarna dziura” czy kampanii “Czarna transplantologia”. — Rosjanie wypuścili fałszywą informację, że ukraińskim żołnierzom wycina się organy i sprzedaje do innych krajów. Dlatego Zachód jest zainteresowany tym, by wojna trwała dłużej — opowiada
• Ekspert przewiduje też, jakich kampanii dezinformacyjnych możemy spodziewać się w najbliższej przyszłości

Mariia Tsiptsiura: Z jakimi rodzajami rosyjskiej dezinformacji spotyka się pan w swojej pracy?

Andrij Szapowałow: Najczęściej są to manipulacje i fake newsy. Istnieją bardzo oczywiste fejki, takie jak informacja, że gen. Załużny został zabity. To jawne kłamstwo, które ma dać szybki efekt, na przykład podnieść motywację w rosyjskiej armii. Ale takie historie kończą się w 2-3 dni. Częściej mamy do czynienia z bardziej złożonymi kampaniami propagandowymi, w których wróg bierze część prawdziwych informacji, miesza je z fałszywymi i wykorzystuje technologię deepfake. W Rosji odbywa się to na poziomie instytucji. W takich trudnych sytuacjach naszym zadaniem jest wykrycie tych kampanii na czas, znalezienie oryginalnego źródła i poinformowanie mediów i społeczeństwa, że mają do czynienia z fałszywymi informacjami.

Czy może pan podać przykłady takich złożonych kampanii?

Cóż, na przykład kampania “Czarna dziura”, która miała na celu zdyskredytowanie prezydenta Zełenskiego i Pierwszej Damy. Była prowadzona w wielu krajach i nie była przeznaczona dla Ukrainy. Jej docelowymi odbiorcami były państwa, które są naszymi sojusznikami w wojnie. Kampania była bardzo wielowarstwowa i zawierała niestandardowe materiały.

Mówiono na przykład, że pierwsza dama kupiła bardzo drogą biżuterię, a następnie, że wysłała pomoc humanitarną uchodźcom w torbach Louis Vuitton. Później pojawił się artykuł mówiący, że prezydent kupił nieruchomość w Niemczech i tak dalej. To był cały cykl fałszywych wiadomości. Na początku wydaje się, że są to odosobnione historie, ale jeśli ułożysz puzzle, zobaczysz, że jest to dobrze skoordynowany przepływ informacji, artykuły łączy wspólna narracja i ten sam system rozpowszechniania, wszystko to jest jedną wielką kampanią dezinformacyjną. A jej celem jest odcięcie pomocy finansowej dla Ukrainy.

Zmontowali nawet fałszywe wideo kanału Fox News, w którym gospodarze mówią, że będą teraz słuchać odgłosów czarnej dziury na antenie, po czym słychać głos Zełenskiego. Skontaktowaliśmy się z kanałem i potwierdzili, że był to montaż i że gospodarze faktycznie słuchali dźwięków czarnej dziury z kosmosu, a nie prezydenta Ukrainy.

Kampania “Czarna dziura”. “Rosjanie wypuścili fałszywą informację, że ukraińskim żołnierzom wycina się organy”

Jak Centrum radzi sobie z tego rodzaju dezinformacją?

W przypadku kampanii “Czarna dziura” przeprowadziliśmy duże śledztwo, którego wyniki zostały publicznie ogłoszone. Potem była komunikacja z krajami partnerskimi, gdy udowodniliśmy, że jest to fejk.

W ten sam sposób pracowaliśmy przy ogromnej rosyjskiej kampanii “Czarna transplantologia”. Rosjanie wypuścili fałszywą informację, że ukraińskim żołnierzom wycina się organy i sprzedaje do innych krajów. Dlatego Zachód jest zainteresowany tym, by wojna trwała dłużej, żeby mieć materiał do przeszczepów. Nakręcono nawet o tym film dokumentalny.

Rozbiliśmy również tę kampanię na atomy, znaleźliśmy oryginalne źródło, które prowadziło w okolice Kremla. Następnie przekazaliśmy zebrane informacje opinii publicznej.

Z jakich kanałów komunikacji korzystacie?

Współpracujemy z mediami w Ukrainie i w innych krajach, z sieciami społecznościowymi i liderami opinii, osobami publicznymi. Nie jesteśmy mediami, jesteśmy agencją rządową. Ale współpracujemy z każdym, kto jest zainteresowany weryfikacją faktów.

Proszę opowiedzieć o najtrudniejszym przypadku, z jakim się pan zetknął. Z czym najtrudniej było pracować?

Istnieje ogromna kampania tworzenia duplikatów stron internetowych znanych mediów. Każdego dnia rejestrowane są nowe witryny, które są wykonane jeden do jednego jak oryginały. Te podróbki całkowicie je powielają. To po prostu kopie. I wiadomo, że Rosjanie w każdej chwili mogą użyć ich do opublikowania fake newsa z linkiem do szanowanego medium o światowej reputacji. Inne media to podchwycą. Trudno jest z tym walczyć. Te fałszywe strony należy znaleźć, udokumentować, skontaktować się z dostawcą usług internetowych i je zablokować.

Bardzo dużą pracę wykonaliśmy nad Globalnym Południem. Staraliśmy się zrozumieć, jak rosyjska propaganda jest zorganizowana w Afryce. Jest to dość skomplikowane. Media społecznościowe i radio są tam głównymi źródłami informacji. A afrykańskiego radio nie jest łatwo słuchać w Ukrainie. Ale ostatecznie nasze badania pokazują, że stanowisko Afryki w sprawie wojny w Ukrainie jest sztucznie kształtowane przez rosyjską propagandę.

Kampanie mające na celu pogorszenie stosunków ukraińsko-polskich

Czy były jakieś rosyjskie kampanie wymierzone w Polskę?

Tak, oczywiście. Były to kampanie mające na celu pogorszenie stosunków ukraińsko-polskich. Od samego początku wiedzieliśmy, że będą próbowali zaognić sytuację, ponieważ Polska jest naszym najbliższym sojusznikiem. Na przykład latem pojawiła się historia o pojawieniu się sfałszowanych dokumentów, w których twierdzono, że Polska siłą wydali ludzi z kraju. Takie fake newsy pojawiały się wielokrotnie.

Następnie Rosjanie byli aktywnie zaangażowani w historię blokady granic. Sytuacja sporna naprawdę istniała, ale Rosja robiła wszystko, aby ją podsycić. Wyolbrzymiali informacje, rozpowszechniali je w mediach społecznościowych. Zaobserwowaliśmy to wiele razy.

Jak dezinformacja jest postrzegana w krajach zachodnich? W jakim stopniu ich odbiorcy wierzą w fejki rosyjskiej propagandy?

Istnieje tendencja, że im dalej od Rosji, tym bardziej ludzie są podatni na rosyjską dezinformację. Na przykład Finlandia ma ogromną odporność, wiedzą dokładnie, kim jest Rosja. Ale ogólnie rzecz biorąc, bywa różnie. Wiele zależy od tego, jak potężna jest rosyjska społeczność i lobby.

Wspomniał pan, że Rosja stworzyła film dokumentalny i umieściła płatne teksty w mediach. Z jakich innych kanałów komunikacji korzystają?

Często korzystają z mediów społecznościowych. Konsumenci nie zawsze rozumieją, że sieci społecznościowe nie są mediami, a informacje nie są tam weryfikowane. Dlatego Rosjanie aktywnie korzystają na przykład z kanałów na Telegramie. Tworzą również zamknięte grupy, w których starają się zjednoczyć określonych odbiorców.

Naśladują i dostosowują się. Na przykład tworzą zamknięte społeczności w mediach społecznościowych w celu poszukiwania zaginionych osób, społeczności, w których spotykają się krewni zmarłych. Zbierają dane osobowe tych osób i próbują wpływać na te wrażliwe segmenty populacji. Chcą wykorzystać ich do nakręcania sytuacji, ponieważ ta publiczność jest bardzo wrażliwa.

Ile osób w Rosji pracuje dla tej machiny propagandowej?

Mówimy o dziesiątkach tysięcy ludzi. Ta sieć została zbudowana ją na poziomie instytucji państwowych. Istnieje baza naukowa i naukowcy, którzy zajmują się tym tematem. Ich praca jest wykładana na uniwersytetach.

Jest kilka dużych ośrodków, w których rodzi się dezinformacja. Nawiasem mówiąc, Grupa Wagnera odegrał znaczącą rolę w tym procesie i to oni zbudowali system szerzenia dezinformacji w Afryce. W Rosji zbudowano alternatywną rzeczywistość, obejmującą wszystkich producentów mediów, od zasobów informacyjnych po rozrywkowe programy komediowe i seriale. Wszystko jest nasycone propagandowymi narracjami. Rosjanie nie szczędzą wydatków na budowanie tej alternatywnej rzeczywistości.

Jakich nowych technologii używa Rosja do tworzenia fake newsów?

Bardzo niebezpieczna jest technologia deepfake. Są to fałszywe filmy i zdjęcia, wypowiedzi znanych osób. Ta technologia szybko się rozwija i Rosjanie aktywnie z niej korzystają. Używają jej na przykład do tworzenia pseudodokumentów. Używają deepfake’ów, aby zastąpić oryginalne źródło.

Czy możemy przewidzieć, w jakich tematach możemy spodziewać się dezinformacji w najbliższej przyszłości?

Przygotowujemy się na fałszywki na temat negocjacji między Ukrainą a Rosją. Marzec i kwiecień powinny być szczytowymi miesiącami. Następnie Rosjanie będą udowadniać nieskuteczność zachodniej pomocy wojskowej. Będą nadmuchiwać tezę, że zachodnie społeczeństwo jest zmęczone wojną. Ta kampania będzie skierowana do Ukrainy, aby zakłócić mobilizację.