So Cute! Η ροζ κουλτούρα της «χαριτωμένης» ομορφιάς

Τι σημαίνει χαριτωμένο; Είναι μια λέξη μάλλον παλιά, «cute» το λέμε τώρα όλοι, η νεολαία και οι influencers και οι στυλίστες, cute δεν είναι η Μπάρμπι αλλά η Hello Kitty, είναι τα emojis και τα memes, βιντεοπαιχνίδια με χαριτωμένα ζωάκια, λούτρινα παιχνίδια ως αξεσουάρ ενηλίκων, συσκευασίες έτοιμων φαγητών και παιδικά γλυκά, λίγο ζώα, λίγο λουλούδια και λίγο άνθρωποι. Η έννοια του χαριτωμένου έχει κατακυριεύσει τον κόσμο.

Πώς, όμως, και γιατί κάτι τόσο γοητευτικό και φαινομενικά ακίνδυνο –αξιολάτρευτα ζώα με ελαφίσια μάτια, μωρά με αφράτα μάγουλα, λουλούδια, καρδιές, αστέρια, γλυκά και άλλα τέτοια ρομαντικά μοτίβα– ασκεί τόσο μεγάλη έλξη; Η απάντηση μπορεί να υπάρχει στο Instagram που είναι γεμάτο selfies με κορίτσια με σέξι ρούχα και χαριτωμένες γατίσιες μυτούλες. Ή, έστω, μία από τις απαντήσεις: τα ζωάκια, φανταστικά ή αληθινά, είναι απείρως πιο συμπαθή από τους ανθρώπους.

Μια έκθεση στο Somerset House με τίτλο «Cute» συγκεντρώνει σύγχρονα έργα τέχνης παράλληλα με νέες αναθέσεις σε καλλιτέχνες και εξετάζει το «χαριτωμένο» ως πολιτιστικό φαινόμενο με αποτύπωμα σε όλη την ποπ κουλτούρα, στη μουσική, τη μόδα, τα παιχνίδια και τα βιντεοπαιχνίδια, και ως τάση που ασκεί μεγάλη επιρροή στην εποχή μας, προκαλεί εξαιρετικά ισχυρή συναισθηματική φόρτιση και επιδρά δυναμικά και περίπλοκα στην καθημερινότητα.

Ο ηθοποιός, αρθρογράφος και συγγραφέας Rhik Samadder αναρωτιέται στην «Guardian» κατά πόσο μπορούμε να αντιληφθούμε τη σκοτεινή πλευρά της οικειότητας που δημιουργεί το «χαριτωμένο». Κάθε μέρα αξιολάτρευτα βίντεο κάνουν τον γύρο του διαδικτύου. Τα χαζεύουμε μηχανικά σχεδόν όλοι.

Τι σχέση έχει με την αληθινή ζωή αυτή η γλυκερή προσέγγιση; Τα χαριτωμένα σχόλια και οι γατούλες με μάτια καρδιές εξανεμίζονται στην πρώτη έστω και ελαφριά πρόσκρουση με την καθημερινότητα, που τα μετατρέπει σε βρισιές και σκηνές απροκάλυπτης, ανεξήγητης και αναίτιας πολλές φορές βίας.

Γάτες που μιλάνε και φιλικοί εξωγήινοι, ασυναρτησίες που κερδίζουν εκατομμύρια ακόλουθους οι οποίοι «κολλάνε» παρακολουθώντας μικρές γκάφες μωρών και κατοικίδιων και φιγούρες που κάνουν ακατανόητα ακροβατικά.

Είναι πολιτισμικό φαινόμενο να χρησιμοποιούμε ακόμα και μωρουδιακές λέξεις και το μεγαλύτερο μέρος του αστραφτερού αυτού λεξιλογίου προέρχεται από το kawaii, μια αισθητική που αναπτύχθηκε στα σχολεία θηλέων της Ιαπωνίας γύρω στο 1900. Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image

«О— ОіО»П…ОєПЌП„О·П„О± ОєП…ПЃО№ОµПЌОµО№ ПѓО№ОіО¬ ПѓО№ОіО¬ П„ОїОЅ ОєПЊПѓОјОї ОјО±П‚В», О»О­ОµО№ О· Claire Catterall, επιμελήτρια της έκθεσης «Cute» στο Somerset House του Λονδίνου. «Είναι πλέον αποδεκτή ως μία από τις γλώσσες μας». Αυτή φυσικά η γλώσσα δεν θα υπήρχε χωρίς το διαδίκτυο. Μέχρι και ο Τιμ Μπέρνερς Λι –που με την επινόηση του παγκόσμιου ιστού άλλαξε τα στάνταρ όχι μόνο στην ανταλλαγή πληροφοριών αλλά και σε θέματα της καθημερινότητας, όπως στη διακίνηση και το εμπόριο αγαθών, την εκπαίδευση, τα ταξίδια, την ενημέρωση, τις χρηματοοικονομικές συναλλαγές– εξέφρασε την έκπληξή του για το πώς χρησιμοποιήθηκε η εφεύρεσή του και, όταν ρωτήθηκε τι του κάνει τη μεγαλύτερη εντύπωση, απάντησε μονολεκτικά: «Τα γατάκια».

ΕΠΙΛΟΓΕΣ

1Ο+1 εξαιρετικά αναγνώσματα για το τέλος της εβδομάδας [09.02.24]

Αν τα ‘χασες, θα χάσεις! ― Εξαιρετικά αναγνώσματα για το Σ/Κ [09.02.24]

9.2.2024

Ο τόπος μου, οι Λειψοί

Η ζωή μου στους ακριτικούς Λειψούς, εκεί που σταματά ο χρόνος

10.2.2024

THE LIST

Το πιο φίνο παγωτό της Αθήνας, η βίβλος της κηπουρικής και οι ωραιότερες κουβέρτες του κόσμου

10.2.2024

Φυσικά ακολούθησε η δημιουργία μιας νέας «γλώσσας»: Το «lolspeak» εξακολουθεί να επηρεάζει τον τρόπο που μιλάμε στο διαδίκτυο. Λέξεις όπως «zoomies», «gorlies» και «besties» εξακολουθούν να βρίσκονται ψηλά στις προτιμήσεις των χρηστών. Μπορεί αυτός ο τρόπος ομιλίας να φαίνεται ανόητος, αλλά έχει την ικανότητα να μας αιχμαλωτίζει και να διαμορφώνει ακόμη και την ταυτότητά μας.

Τι σχέση έχει με την αληθινή ζωή αυτή η γλυκερή προσέγγιση; Τα χαριτωμένα σχόλια και οι γατούλες με μάτια καρδιές εξανεμίζονται στην πρώτη έστω και ελαφριά πρόσκρουση με την καθημερινότητα, που τα μετατρέπει σε βρισιές και σκηνές απροκάλυπτης, ανεξήγητης και αναίτιας πολλές φορές βίας.

Είναι πολιτισμικό φαινόμενο να χρησιμοποιούμε ακόμα και μωρουδιακές λέξεις και το μεγαλύτερο μέρος του αστραφτερού αυτού λεξιλογίου προέρχεται από το kawaii, μια αισθητική που αναπτύχθηκε στα σχολεία θηλέων της Ιαπωνίας γύρω στο 1900. Σημαίνει χαριτωμένο, μικροσκοπικό ή αγαπητό, και οι στρογγυλεμένες μορφές του αποτελούν μεγάλο μέρος της ιαπωνικής ποπ κουλτούρας, που επηρέασε τα manga και τα anime, προτού διατεθεί στο εμπόριο από τα μεγάλα brands σε επώνυμα προϊόντα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει μία.

Oι στρογγυλές, ανθρωπόμορφες φιγούρες κατακλύζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το «χαριτωμένο», το «γλυκούλι», χακάρει τον εγκέφαλό μας, συνδέοντάς μας συναισθηματικά σχεδόν με τα πάντα.

Η Hello Kitty, σήμα κατατεθέν των κοριτσιών της δεκαετίας του ’90 και η μεγαλύτερη εμμονή των περασμένων δεκαετιών. Η συγγραφέας Christine Yano επινόησε τον όρο «ροζ παγκοσμιοποίηση» για να περιγράψει την κυριαρχία της γατίσιας φιγούρας που δημιουργήθηκε από την εταιρεία ψυχαγωγίας Sanrio για να ανταγωνιστεί τον Μίκι Μάους. Το kawaii εξελίχθηκε, επηρεάζοντας την κορεατική κουλτούρα και παιχνιδιάρικες, street-style υποκουλτούρες.

Εδώ είναι που τα πράγματα γίνονται περίεργα. Η γλυκύτητα, το χαριτωμένο, είναι μια χειραγώγηση που έχει σχεδιαστεί για να ενεργοποιεί το προστατευτικό μας ένστικτο, αλλά δεν προκαλείται μόνο από ανθρώπινα πλάσματα. Μελέτες έχουν αποδείξει ότι στην πραγματικότητα βρίσκουμε τα κουτάβια πιο χαριτωμένα από τα μωρά. Ενώ οι στρογγυλές, ανθρωπόμορφες φιγούρες κατακλύζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το «χαριτωμένο», το «γλυκούλι» χακάρει τον εγκέφαλό μας, συνδέοντάς μας συναισθηματικά σχεδόν με τα πάντα.

Τα πράγματα γίνονται πιο τρελά αν σκεφτεί κανείς το περίεργο φάσμα των πραγμάτων που βρίσκουμε χαριτωμένα. Γατάκια και κουνελάκια, αλλά και άτριχες γάτες και κούκλες δολοφόνους. Στο βιβλίο του «The Power of Cute», ο φιλόσοφος Simon May υποστηρίζει ότι η γλυκύτητα υπάρχει σε ένα φάσμα. Στον ένα πόλο τα παιδιάστικα αντικείμενα διεγείρουν το ένστικτο προστασίας. Στον άλλο, τον πιο αλλόκοτο, «οι γλυκές ιδιότητες παραμορφώνονται σε κάτι πιο σκοτεινό, πιο απροσδιόριστο και πιο τραυματισμένο».

Η Hello Kitty, σήμα κατατεθέν των κοριτσιών της δεκαετίας του ’90 και η μεγαλύτερη εμμονή των περασμένων δεκαετιών. Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image

Η πιο ανησυχητική πτυχή του χαριτωμένου, ωστόσο, είναι ο αμοραλισμός του, γράφει ο ο Rhik Samadder και φέρνει ως παράδειγμα τον εθισμό μισού εκατομμυρίου τουλάχιστον χρηστών στον λογαριασμό @sylvaniandrama στο Instagram, ο οποίος χρησιμοποιεί τις χαριτωμένες κούκλες για να αναπαραστήσει όχι και τόσο αθώες ιστορίες.

Σ’ αυτήν τη στιγμή του πολιτισμού στην οποία βρισκόμαστε, μας σαγηνεύει η η έννοια του χαριτωμένου. Μας ελκύουν τα «ναΐφ» πράγματα ως μορφή μαγικής σκέψης – μια επιθυμία να ζήσουμε σε έναν κόσμο χωρίς σκληρότητα, όπου όλα είναι ασφαλή. Οι αστραφτεροί μονόκεροι μάς παίρνουν μακριά από αυτόν τον πλανήτη που καταρρέει και από τις καθημερινές φρικαλεότητεές του.

Η άλλη πλευρά του χαριτωμένου είναι που «μας παρηγορεί σε έναν κόσμο ανησυχητικής αβεβαιότητας – και δίνει φωνή στον ίδιο κόσμο, αλλά μια ανάλαφρη φωνή, κι αυτό είναι καίριας σημασίας», γράφει ο Simon May. Ένα παράδειγμα είναι ο Gudetama, ένας χαρακτήρας κινουμένων σχεδίων που δημιουργήθηκε το 2013 από την ιαπωνική εταιρεία Sanrio. Είναι ένας μονίμως κουρασμένος, απαθής, ανθρωπόμορφος κρόκος αυγού που περιγράφεται ως “Hello Kitty για τους millennials”. Στην πραγματικότητα ο Gudetama είμαστε όλοι εμείς.

Μελέτες έχουν αποδείξει ότι στην πραγματικότητα βρίσκουμε τα κουτάβια πιο χαριτωμένα από τα μωρά. Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image

Η ψυχοθεραπεύτρια Jo Nicholl υποστηρίζει ότι «κρυβόμαστε στην γλυκύτητα. Τα αληθινά μας συναισθήματα είναι συνήθως αμφίθυμα και περίπλοκα. Εκπαιδευόμαστε να κοιτάμε αντικείμενα περιορισμένου συναισθηματικού εύρους και να λέμε: “Αυτό είναι το συναίσθημά μου”. Οδηγούμαστε σε έναν κόσμο στον οποίο συνηθίζουμε να κοιτάμε πρόσωπα που δεν είναι ανθρώπινα, προϊόντα τεχνητής νοημοσύνης, και νομίζουμε ότι ξέρουμε τι νιώθουν. Είναι ένας κόσμος στον οποίο η τεχνητή νοημοσύνη μάς λέει πώς νιώθουμε. Μάλλον έτσι θα διαγιγνώσκουμε τη συναισθηματική δυσφορία στο μέλλον», προβλέπει. «Δεν θα πηγαίνουμε σε θεραπευτή, θα χρησιμοποιούμε A.I.».

Ποιος αγαπάει περισσότερο τα χαριτωμένα πράγματα; Οι διαφημιστές. Η Guide Dogs for the Blind, μια φιλανθρωπική οργάνωση που παρέχει την απαραίτητη υποστήριξη σε τυφλούς, στις πρώτες διαφημίσεις της δεν εμφάνιζε τυφλούς, αλλά κουτάβια Λαμπραντόρ που ήταν πιο «αποτελεσματικά». Γιατί ποιος δεν λατρεύει τα κουτάβια Λαμπραντόρ;

Η διαφήμιση είναι μια βιομηχανία που αντιλαμβάνεται τη σκοτεινή δύναμη μιας ανήθικης έκκλησης στο συναίσθημα. Η γλυκύτητα μειώνει την ευαισθησία μας στις τιμές των προϊόντων, γεγονός που μας κάνει να ξοδεύουμε χρήματα πιο χαρούμενοι. Οι έρευνες δείχνουν επίσης ότι οι εταιρείες χρειάζονται την ύπαρξη μιας χαριτωμένης μασκότ που κάνει τους καταναλωτές να νιώθουν προστατευτικά απέναντί τους. Η γλυκύτητα μπορεί να υπάρχει παντού, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο ότι έχει τα συμφέροντά μας στο επίκεντρο. Ο ορίζοντας είναι ροζ, αλλά θολός. Και φυσικά το ότι τίποτα δεν είναι αυθόρμητο και πηγαίο πολλές φορές κάνει όλες τις θεωρίες περί «χαριτωμένου» αυτομάτως αποκρουστικές.

Με πληροφορίες από Somerset House, Guardian