Ook zij zitten vast in Rusland: 'Eigenlijk lopen al deze mensen gevaar'

Aleksej Navalny, de meest prominente oppositiefiguur van Rusland, overleed vrijdag in een Russische strafkolonie waar hij een lange gevangenisstraf uitzat. En er zitten nog meer politici, journalisten en activisten vast achter Russische tralies. Ook voor hun leven wordt gevreesd. We lichten er enkelen uit.

Ilja Jasjin en Vladimir Kara-Moerza zijn misschien wel de bekendste die net zoals Navalny ‘allebei politici uit het anti-Poetinkamp zijn en beiden werden veroordeeld tot lange gevangenisstraffen’, vertelt Ruslandkenner Hubert Smeets.

Oppositie

Jasjin is het voormalig hoofd van een oppositiepartij. Hij werd in december 2022 veroordeeld tot 8,5 jaar cel voor uitspraken die hij op zijn YouTubekanaal over het bloedbad dat Rusland aanrichtte in het Oekraïense Boetsja.

Kara-Moerza was journalist en is nu oppositiepoliticus. Hij werd bijna een jaar geleden veroordeeld tot 25 jaar gevangenisstraf, onder meer wegens verraad. Hij sprak zich uit tegen de oorlog in Oekraïne en lobbyde voor westerse sancties tegen Moskou. Hij overleefde eerder al twee vergiftigingspogingen in 2015 en 2017, en lijdt sindsdien aan een zenuwaandoening.

Uitschakelen

Kara-Moerza werd vorige maand nog overgebracht naar een andere Siberische strafkolonie en voor vier maanden in eenzame opsluiting geplaatst. Dat gebeurde in een beruchte EPKT-cel: een soort gevangenis binnen een gevangenis.

“Ze zijn allebei politiek gevangengenomen uit de angst dat ze zomaar eens ze ‘te veel’ aanhang krijgen”, zegt correspondent Olaf Koens. Al zijn ze volgens hem niet volledig vergelijkbaar met Navalny: “Ze zijn minder populair in Rusland en hebben niet zo’n grote achterban.”

Smeets sluit zich daarbij aan. “Maar dat betekent niet per se dat ze minder gevaar lopen”, zegt hij. “Ze zitten vast omdat ze zich tegen Poetin hebben gekeerd en besloten is om iedereen die een gevaar is uit te schakelen. Daarin zijn ze niet kieskeurig”, zegt de Ruslandkenner. “Eigenlijk loopt iedereen gevaar.”

Strafkampen

Navalny is niet de enige Russische gevangene die onder verdachte omstandigheden overleed. Zo stierf de Russische advocaat Sergej Magnitski in 2009 na een jaar gevangenisstraf, waarin hij zei dat hij was mishandeld en dat hem medische zorg werd ontzegd. De advocaat had eerder een enorme belastingfraude onthuld.

Die strafkampen kennen ‘een soort algemeen gevaar en dat zijn de omstandigheden daar’, zegt Koens. “Je moet de hele dag werken, je slaapt slecht, het is er koud. Het is een vorm van marteling.” Smeets: “Russische strafkampen zijn ook nog eens broeinesten van besmettelijke ziekten, zoals tuberculose.”

“En ze zijn vaak op grote afstand van familie. Navalny zat bijvoorbeeld in een strafkamp op 3000 kilometer van Moskou. Dat is zo ongeveer de afstand tussen Amsterdam en Athene. Een doelbewuste poging om te zorgen dat mensen moeilijk langs kunnen komen, of bijvoorbeeld niet kunnen bellen.”

Historicus

Naast figuren uit de politiek, zijn er daarbuiten ook mensen op merkwaardige gronden opgesloten in Rusland. Smeets wijst bijvoorbeeld op historicus Joeri Dmitriev. Hij werkte samen met de prominente mensenrechtenorganisatie Memorial, die de repressie uit het Sovjettijdperk documenteert.

Dmitriev vond in het westen van Rusland een massagraf uit de Sovjettijd met duizenden lichamen. In de rechtbank werd hij in 2020 schuldig bevonden aan het seksueel misbruiken van zijn geadopteerde dochter. Onzin, volgens zijn aanhangers: het zou een vergelding zijn voor het blootleggen van de misdaden van Stalin.

Dmitriev werd aanvankelijk veroordeeld tot 3,5 jaar en zou in november 2020 worden vrijgelaten, maar de rechtbank voegde een paar weken voor die vrijlating 10 jaar aan die straf toe.

Journalist

En dan zijn er ook nog buitenlanders die in Rusland vastzitten, zoals de Amerikaanse journalist Evan Gershkovich. “Hij zit niet in een strafkolonie, maar in wat wij een huis van bewaring zouden noemen”, zegt Smeets. “En dat is ook geen feest.” Hij wordt beschuldigd van pogingen om defensiegeheimen te verkrijgen en zit sinds maart 2023 in voorarrest.

“Het is duidelijk dat hij is gearresteerd om internationaal politieke redenen. Het vermoeden is dat hij gearresteerd is als een soort ruilobject. Daarmee is hij eerder een soort gijzelaar”, aldus Smeets.

In een interview met de Amerikaanse Tucker Carlson hintte Poetin nog op een mogelijke gevangenenruil met Gershkovich, maar dat is geen garantie, benadrukt Koens:  “Dat kan pas gevierd worden als het zover is, en zelfs dan kan de vlag eigenlijk niet uit: hij heeft al bijna een jaar vastgezeten.”

Team van Navalny

Tot slot zitten er ook nog verschillende medewerkers en advocaten van Navalny vast. “Dat is helemaal zorgwekkend”, zegt Koens: “De dood van Navalny was een signaal. Als je baas wordt vermoord, dan zou ik me ook zorgen maken.” Ook Smeets vindt het zorgelijk: “Dat je als advocaat van een ‘terrorist’ zelf ook als ‘terrorist’ kan worden aangemerkt, dat is ernstig.”