Emekçinin enflasyonla imtihanı
Emekçinin enflasyonla imtihanı
Türkiye 1970li yılların sonlarından itibaren 2001 yılına kadar yüksek enflasyonla yaşadı. Tüketici enflasyonu 1994 yılında yüzde 125,5e kadar tırmandı. 2002 yılından itibaren enflasyon düşmeye başladı ve 2004 yılında tek haneye indi. 2008 ve 1001 yılları hariç enflasyon 2017 yılına kadar tek hanede kaldı. Enflasyon 2019da yüzde 11,84, Covid-19 pandemisinin yaşandığı 2020de yüzde 14,60, 2021de yüzde 36,08, 2022 yılında yüzde 64,27 ve 2023 yılında da yüzde 64,77 oldu.
SORULARINIZ İÇİN: [email protected]
Çalışma hayatına 2002 yılında 22 yaşında başlayanlar yüksek enflasyon ile ilk kez 2021 yılında tanıştılar. Başka bir ifadeyle 44 yaşın altındaki çalışanlar ilk kez son üç yıllık dönemde yüksek enflasyon gördüler. İşçi ve memur tüm emekçilerin alım gücü yüksek enflasyon nedeniyle düştü. Geçen yıl mayıs ayında kamu işçileri toplu iş sözleşmesi imzalandığında en düşük çıplak ücret 15.000 liraya çekildikten sonra üzerine ilk 6 ay için yüzde 45, ikinci 6 ay için yüzde 15 oranında oranında zam yapıldı. İmzalanan toplu iş sözleşmesi işçi sendikaları açısından büyük bir başarı olarak değerlendirildi.
Memur sendikaları, kamu işçilerine yapılan zammın kendilerine de yapılmasını istedi. Bunun üzerine geçen yıl temmuz ayında memur maaşlarına yüzde 17,55 oranındaki normal zamma ilaveten 8.077 TL seyyanen zam yapıldı.
İşçi sendikaları tarafından başlangıçta tatmin edici bulunan yüksek oranlı zamlar yüzde 64,77ye çıkan enflasyon karşısında eriyip gitti. Kamu işçileri için ek protokol yapılması gerekti ancak yapılan ek protokol sendikalarca tatmin edici bulunmadı.
Memurlar da mutlu olmadılar. Çünkü seyyanen yapılan zam emekli aylıklarına yansımayacak. Seyyanen zam dolayısıyla çalışırken aldıkları maaş ile emekli olduklarında alacakları aylık arasında büyük bir fark ortaya çıktı.
Sendikal örgütlenmenin olmadığı, ücretlerin toplu iş sözleşmesiyle belirlenmediği işyerlerinde çalışanların ücretleri enflasyon karşısında büyük bir aşınmaya uğradı.
ORTALAMA ÜCRET ASGARİ ÜCRETE DÖNÜŞÜYOR
Ortalama ücretlerdeki artışın uzun süre asgari ücret zammının altında kalması özellikle yüksek ücretler ile asgari ücret arasındaki makasın daralmasına, ortalama ücretlerin de asgari ücrete dönüşmesine yol açtı. 2005-2015 yılları arasında asgari ücret ortalama ücretin yüzde 42si ile yüzde 47si arasında seyrederken, 2020-2021 yıllarında yüzde 60a kadar çıkmıştı. 2023 yılında bir miktar iyileşme sağlansa da 2015 ve öncesi dönemin çok uzağında bulunuyor.
Emekçinin enflasyonla imtihanı
EMEĞİN MİLLİ GELİRDEN ALDIĞI PAY PANDEMİ ÖNCESİNE DÖNEMEDİ
Emeğiyle çalışanların milli gelirden aldığı pay 2009 yılından sonra düzenli olarak artarak 2016 yılında yüzde 36,30a kadar çıktı. Ancak, 2020 yılından itibaren emeğin milli gelirden aldığı pay hızla azaldı ve 2022 yılında yüzde 26,50 ile en düşük seviyeye geriledi.
2023 yılında ise bu oran tekrar artarak yüzde 32,80e yükseldi. Bu yükselişte, 2023 yılında EYTden yararlanarak emekli olanlara yapılan kıdem tazminatı ödemelerinin önemli payı olduğu değerlendiriliyor. Sağlanan kısmi toparlanmaya rağmen emeğin milli gelirden aldığı pay pandemi öncesindeki oranın hayli altında seyrediyor.
ORTALAMA ÜCRET ZAMMI 30 SEKTÖRDE ASGARİ ÜCRETİN ALTINDA KALDI
Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) yapılan prime esas kazanç bildirimlerine göre ortalama ücret zammında sektörler arasında büyük farklar oluştu. Asgari ücret 2023 yılında yüzde 107 oranında artarken, 30 sektördeki ücret artışı bu oranın altında kaldı. En düşük artış yüzde 64 ile tütün ürünleri imalatında olurken bu sektörü yüzde 80 artışla uluslararası örgütler ve temsilcilik faaliyetleri, yüzde 85 ile motorlu kara taşıtı imalatı izledi. En yüksek artış ise yüzde 146 ile kütüphane, arşiv, müze ve diğer kültürel faaliyetler sektöründe gerçekleşti. Bu sektörü yüzde 140la insan sağlığı hizmetleri, yüzde 137yle yatılı bakım faaliyetleri, yüzde 136yla ormancılık ile endüstriyel ve yakacak odun üretimi, yüzde 135le de yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri izledi.
SGKya yapılan kazanç bildirimlerinde geçmişte sadece ev hizmetlerinde çalışanların ortalama ücretlerinin asgari ücrete yakın seviyede olduğu görülürdü. Ortalama ücretlerin asgari ücrete yaklaştığı bazı sektörlerde göze batıyor. Yüksek fiyat artışının sebebinin personel harcamaları olarak gösterildiği yiyecek içecek sektöründe ortalama ücretler asgari ücretin sadece yüzde 26 üzerinde bulunuyor.
Bina inşaatında çalışanların ortalama ücreti asgari ücretin yüzde 24, deri ve ilgili ürünlerin imalatında çalışanlarınki yüzde 24, giyim eşyaları imalatında çalışanların ortalama ücreti ise asgari ücretin sadece yüzde 21 üzerinde yer alıyor.
Ortalama ücretin en yüksek olduğu sektör 5,88 kat ile hava yolu taşımacılığı oldu. Bu sektörü 5,09 kat ile kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı, 4,40 kat ile de ham petrol ve doğalgaz çıkarımı sektörü izledi.
Ortalama ücret artışı 30 sektörde asgari ücret zammının altında kaldı (Türk Lirası) 2022 Aralık 2023 Aralık Değişim Sektördeki ortalama ücretin asgari ücrete oranı Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık 9.409 19.664 109 1,47 Ormancılık ile endüstriyel ve yakacak odun üretimi 12.132 28.626 136 2,13 Balıkçılık Ve Su Ürünleri Yetiştiriciliği 9.950 20.622 107 1,54 Kömür ve linyit çıkartılması 20.181 45.106 124 3,36 Ham petrol ve doğalgaz çıkarımı 31.283 58.993 89 4,40 Metal cevherleri madenciliği 15.809 34.431 118 2,57 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 11.614 24.936 115 1,86 Madenciliği destekleyici hizmet faaliyetleri 22.185 51.325 131 3,83 Gıda ürünlerinin imalatı 10.176 21.488 111 1,60 İçeceklerin imalatı 14.827 29.273 97 2,18 Tütün ürünleri imalatı 22.255 36.527 64 2,72 Tekstil ürünlerinin imalatı 10.506 21.407 104 1,60 Giyim eşyalarının imalatı 8.019 16.216 102 1,21 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı 8.106 16.661 106 1,24 Ağaç, ağaç ür. ve mantar ür.imalatı (Mobilya Hariç) 9.133 19.295 111 1,44 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı 12.593 26.237 108 1,96 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması 10.433 22.071 112 1,65 Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı 35.416 68.279 93 5,09 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 15.047 31.627 110 2,36 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı 17.282 36.074 109 2,69 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı 12.179 25.788 112 1,92 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 11.633 24.709 112 1,84 Ana metal sanayii 15.213 30.836 103 2,30 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (Makine Ve Teçhizat Hariç) 11.964 25.145 110 1,87 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı 16.950 34.195 102 2,55 Elektrikli teçhizat imalatı 14.147 29.133 106 2,17 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı 13.204 27.690 110 2,06 Motorlu kara taşıtı, treyler (Römork) imalatı 18.431 34.018 85 2,54 Diğer ulaşım araçlarının imalatı 22.353 44.935 101 3,35 Mobilya imalatı 8.576 17.897 109 1,33 Diğer imalatlar 9.739 19.812 103 1,48 Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı 15.824 34.224 116 2,55 Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı 15.575 33.661 116 2,51 Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması 18.066 35.611 97 2,65 Kanalizasyon 12.598 25.777 105 1,92 Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri 11.983 25.712 115 1,92 İyileştirme faaliyetleri ve diğer atık yönetimi hizmetleri 11.207 25.269 125 1,88 Bina inşaatı 7.879 16.686 112 1,24 Bina dışı yapıların inşaatı 13.965 31.125 123 2,32 Özel inşaat faaliyetleri 8.628 18.418 113 1,37 Motorlu kara taşıtlarının toptan ve perakende ticareti ile onarımı 10.376 21.649 109 1,61 Toptan ticaret (Mot. kara taşıtları ve motosikletler hariç) 10.956 22.490 105 1,68 Perakende ticaret (Mot. kara taşıtları ve motosikletler hariç) 8.920 18.413 106 1,37 Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı 8.895 18.576 109 1,38 Su yolu taşımacılığı 19.897 40.453 103 3,02 Hava yolu taşımacılığı 38.862 78.925 103 5,88 Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler 14.556 33.375 129 2,49 Posta ve kurye faaliyetleri 11.481 24.698 115 1,84 Konaklama 10.976 24.269 121 1,81 Yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri 7.867 16.873 114 1,26 Yayımcılık faaliyetleri 13.748 27.589 101 2,06 Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı 11.323 22.828 102 1,70 Programcılık ve yayıncılık faaliyetleri 16.224 34.486 113 2,57 Telekomünikasyon 18.828 39.930 112 2,98 Bilgisayar programlama, danışmanlık ve ilgili faal. 23.349 49.365 111 3,68 Bilgi hizmet faaliyetleri 20.946 44.933 115 3,35 Finansal hizmet faal. (Sigorta ve emeklilik fonları hariç) 25.703 52.773 105 3,93 Sigorta, reasürans ve emeklilik fonları 19.740 42.695 116 3,18 Finansal hizmetler ile sigorta faaliyetleri için yardımcı faaliyetler 14.983 30.967 107 2,31 Gayrimenkul faaliyetleri 8.748 18.602 113 1,39 Hukuk ve muhasebe faaliyetleri 8.919 18.446 107 1,38 İdare merkezi faaliyetleri; idari danışmanlık faaliyetleri 19.386 40.297 108 3,00 Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik test ve analiz faal. 14.336 30.364 112 2,26 Bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetleri 27.607 55.729 102 4,15 Reklamcılık ve piyasa araştırması 11.611 24.086 107 1,80 Diğer mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler 11.113 25.238 127 1,88 Veterinerlik hizmetleri 8.850 18.726 112 1,40 Kiralama ve leasing faaliyetleri 11.596 23.371 102 1,74 İstihdam faaliyetleri 9.789 20.651 111 1,54 Seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri 10.694 21.998 106 1,64 Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri 10.142 21.024 107 1,57 Binalar ile ilgili hizmetler ve çevre düzenlemesi faaliyetleri 9.873 21.559 118 1,61 Büro yönetimi, büro destek ve iş destek faaliyetleri 13.767 30.067 118 2,24 Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik 11.598 23.461 102 1,75 Eğitim 10.824 21.649 100 1,61 İnsan sağlığı hizmetleri 11.496 27.581 140 2,06 Yatılı Bakım faaliyetleri 11.678 27.734 137 2,07 Barınacak yer sağlanmaksızın verilen sosyal hizmetler 9.205 18.856 105 1,41 Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri 14.302 33.553 135 2,50 Kütüphaneler, arşivler, müzeler ve diğer kültürel faaliyetler 12.534 30.798 146 2,30 Kumar ve müşterek bahis faaliyetleri 9.264 21.438 131 1,60 Spor faaliyetleri, eğlence ve dinlence faaliyetleri 10.361 21.957 112 1,64 Üye olunan kuruluşların faaliyetleri 13.108 27.574 110 2,06 Bilgisayarların, kişisel eşyaların ve ev eşyalarının onarımı 9.228 18.791 104 1,40 Diğer hizmet faaliyetleri 7.402 15.291 107 1,14 Ev içi çalışan personelin işverenleri olarak hanehalklarının faaliyetleri 6.790 13.879 104 1,03 Hanehalkları tarafından kendi kullanımlarına yönelik mal ve hizmetler 7.346 14.935 103 1,11 Uluslararası örgütler ve temsilciliklerinin faaliyetleri 27.200 48.908 80 3,65 Ek-9 Ev hizmetlerinde 10 günden fazla çalışanlar 6.612 13.702 107 1,02 Asgari ücret 2022 Aralık – 2023 Aralık döneminde %107,30 arttı
EMEK PİYASASINDA 18 YILDA NE OLDU?
Türkiyede 2005-2023 arasındaki 18 yıllık dönemde emek piyasasında ne olduğuna baktığımızda tarım sektöründeki istihdam daralması devam ederken özellikle hizmet sektöründe hızlı bir istihdam artışı yaşandığı görülüyor. 2005 yılında 21,3 milyon olan işgücü yüzde 64 oranında (13,6 milyon kişi) artarak 34,9 milyona yükseldi. İşgücündeki 13,6 milyonluk artışa karşılık istihdam artışı 12,3 milyon oldu ve 19,4 milyondan 31,6 milyona yükseldi. İşsiz sayısı ise bu dönemde 1,3 milyon kişi artarak 2 milyondan 3,3 milyona çıktı.
İşsizlik oranı ve genç işsizlik oranı zaman içinde yükselmekle birlikte özellikle son bir yıldaki gelişmeler sonucu 2005 yılındaki seviyelere tekrar döndü.
