Dit gebeurt er met jouw stem als je blanco stemt – en dit is het verschil met níét stemmen

Wie geen voorkeur heeft voor een politieke partij of kandidaat voor de Tweede Kamerverkiezingen, kan woensdag een blanco stem uitbrengen. Je meldt je dan wel bij het stemlokaal, maar vult geen vakje in op het stembiljet.

Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen, in maart 2021, deden 17.173 kiezers dat: 0,16 procent van het totaal aantal uitgebrachte stemmen. Maar wat gebeurt er eigenlijk met jouw stem als je blanco stemt? En wat is het verschil met thuis blijven?

Om met het goede nieuws te beginnen: het uitbrengen van een blanco stem heeft, net als niet-stemmen en ongeldige stemmen, geen invloed op de zetelverdeling, zo meldt de Kiesraad. Bij het berekenen van de uitslag en de toewijzing van de zetels worden uitsluitend de uitgebrachte stemmen geteld. Je hoeft dus niet bang te zijn dat jouw stem bij een andere politieke partij terechtkomt.

Blanco stemmen en ongeldige stemmen worden wel meegenomen bij het bepalen van de opkomst: het aantal mensen dat heeft gestemd. Dat is een verschil met níét uitgebrachte stemmen.

Blanco stemmen leveren geen lege zetels op, maar verkleinen wel het draagvlak voor de gekozen politici

Een blanco stem krijgt volgens de Kieswet dus dezelfde behandeling als een ongeldige stem. Een reden om toch blanco te stemmen is vooral psychologisch van aard: het verkleint het draagvlak van de partijen die uiteindelijk op het pluche belanden.

Dat bleek bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2006 in Delfzijl, toen maar liefst 30 procent van de inwoners blanco stemde uit protest tegen de bestuurlijke crisis in de Groningse stad. Het leidde zelfs tot Kamervragen. Op de zetelverdeling daarentegen hadden de stemmen geen invloed.

Er gaan weleens stemmen op om blanco-stemmers een grotere stem te geven, door deze stemmen te vertalen in lege zetels. In 2016 richtte advocaat Peter Plasman zelfs een partij op met dit doel: de Partij voor de Niet-Stemmers. Plasman beloofde zijn kiezers dat hij nooit zou stemmen, als hij in de Tweede Kamer zou komen, en dat hij zijn salaris zou afstaan aan een nader te bepalen doel. Maar zijn partij haalde te weinig stemmen voor een zetel.

Als bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen blanco stemmen hadden kunnen worden omgezet in lege zetels, had dat niets uitgemaakt. Er waren te weinig blanco stemmen uitgebracht voor een zetel.

Er iets bij tekenen of schrijven levert niet altijd een ongeldige stem op

Wil je dat jouw stem wél meetelt, dan moet je aan enkele strikte regels voldoen. Voor een geldige stem moet je het vakje vóór de kandidaat van jouw keuze rood kleuren of een rood stipje plaatsen. Ook vinkjes of kruisjes zijn toegestaan. Je mag er zelfs iets bijschrijven of -tekenen, mits jij er niet door kan worden geïdentificeerd. ‘Graaiers’ of een middelvinger op het stembiljet kalken is dus formeel toegestaan. Maar je naam op het biljet zetten, levert een ongeldige stem op, aangezien jouw stem dan tot jou te herleiden is.

Er is gekozen voor de kleur rood omdat deze goed zichtbaar is en moeilijk is uit te wissen. Je bent overigens niet verplicht om het stempotlood te gebruiken. De Kieswet schrijft alleen ‘rood schrijfmateriaal’ voor. Een lippenstift, pen of stift die je van huis mee neemt, mag dus ook. Zolang de kleur maar rood is.

Mocht je je in het stemhokje vergissen, dan kun je aan de voorzitter om een nieuw stembiljet vragen. Dit mag één keer.

Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen werden meer ongeldige dan blanco stemmen uitgebracht: 22.652. Er stemden beduidend meer mensen met de voeten. Ruim 2,8 miljoen Nederlanders bleven thuis: 21,3 procent van het aantal stemgerechtigden.

Bij te weinig kandidaten worden de resterende zetels over andere partijen verdeeld

Woensdagavond na 21.00 uur worden alle stemmen op het stembureau geteld. Dit is openbaar, dus je mag meekijken, als je dat wil. Je mag alleen het tellen niet hinderen. Foto’s en video’s maken is toegestaan, mits voor eigen gebruik. Je mag aantekeningen, foto’s en video’s maken voor eigen gebruik, maar het is verboden om zonder toestemming foto’s of video’s te verspreiden waarop leden van het stembureau of andere personen herkenbaar in beeld zijn.

Om de uiteindelijke zetelverdeling vast te stellen wordt eerst de kiesdeler vastgesteld, door het aantal uitgebrachte geldige stemmen te delen door 150 (het aantal zetels in de Tweede Kamer). Daarna wordt het totaal aantal stemmen per partij gedeeld door die kiesdeler. Dit levert het aantal volle zetels per partij op.

Bij elkaar opgeteld zal het aantal volle zetels waarschijnlijk lager zijn dan 150. Het verschil is het aantal restzetels. Deze worden verdeeld volgens de rekenmethode van ‘de grootste gemiddelden’. Hoe dat in zijn werk gaat, lees je hier.

Alleen partijen die minimaal de kiesdeler hebben behaald, komen in aanmerking voor een restzetel. Bij gelijke cijfers wordt er geloot.

Je vraagt je misschien af waarom partijen vaak veel meer kandidaten op hun lijst hebben staan dan realistisch is op basis van de peilingen. Dat komt omdat ze het risico willen uitsluiten zetels mis te lopen als ze boven verwachting veel stemmen binnenharken. Mocht een partij namelijk onvoldoende kandidaten hebben om alle toegewezen zetels te vullen, dan worden die ‘boventallige’ zetels verdeeld over andere partijen, volgens dezelfde rekenmethode als bij de restzetelverdeling.

Daarom zijn de verkiezingen altijd op woensdag

Het is je misschien opgevallen dat de verkiezingen altijd op een woensdag plaatsvinden. Dat is geen toeval. Om religieuze redenen vallen de vrijdag, zaterdag en zondag af. Ook maandag is geen handige dag, omdat de voorbereidingen van de verkiezingen dan grotendeels in het weekend zouden plaatsvinden.

Dan blijven er nog drie dagen over: dinsdag, woensdag en vrijdag. Omdat veel leerlingen van basisscholen, waar veel stemlokalen zijn gevestigd, op woensdagmiddag vrij zijn, is de keuze op die dag gevallen.

LEES OOK: Weet jij hoe je correct stemt? Test je kennis met deze 16 gevallen van (on)geldige stembiljetten