Το ζοφερό μήνυμα του Emmanuel Macron για την Ευρώπη

09/05/2024

Το 1940, μετά την ήττα της Γαλλίας από τον ναζιστικό αιφνιδιαστικό πόλεμο, ο ιστορικός Marc Bloch καταδίκασε τις ελίτ της χώρας του στον Μεσοπόλεμο επειδή δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν την απειλή που βρισκόταν μπροστά στα μάτια τους. Σήμερα ο Emmanuel Macron επικαλείται τον Bloch ως προειδοποίηση ότι οι ελίτ της Ευρώπης έχουν καταληφθεί από τον ίδιο μοιραίο εφησυχασμό.

Ο πρόεδρος της Γαλλίας παρουσίασε το αποκαλυπτικό του όραμα σε μια συνέντευξη που παραχώρησε στον Economist στο Μέγαρο των Ηλυσίων, λίγες ημέρες μετά την εκφώνηση της μακροσκελούς ομιλίας του για το μέλλον της Ευρώπης – μια χειμαρρώδης, δίωρη, μαραθώνια ομιλία, κλίμακας Castro, που άπτονταν θεμάτων από το πυρηνικό ολοκαύτωμα έως τη συμμαχία των ευρωπαϊκών βιβλιοθηκών. Οι επικριτές του κ. Macron την χαρακτήρισαν ως ένα μείγμα προεκλογικής εκστρατείας, του συνήθους γαλλικού συμφέροντος και της πνευματικής ματαιοδοξίας ενός φιλόδοξου, ηγετικού προέδρου που σκέφτεται την κληρονομιά του.

Μακάρι να είχαν δίκιο. Στην πραγματικότητα, το μήνυμα του κ. Macron είναι συναρπαστικό και συνάμα ανησυχητικό. Στη συνέντευξή μας, προειδοποίησε ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει άμεσο κίνδυνο, δηλώνοντας ότι «τα πράγματα μπορούν να καταρρεύσουν πολύ γρήγορα». Μίλησε επίσης για την τεράστια δουλειά που έχουμε μπροστά μας για να κάνουμε την Ευρώπη ασφαλή. Ωστόσο, ο ίδιος βρίσκεται αντιμέτωπος με προβλήματα δημοτικότητας στο εσωτερικό και κακές σχέσεις με τη Γερμανία. Όπως και άλλοι ζοφεροί οραματιστές, κινδυνεύει το μήνυμά του να αγνοηθεί.

Η κινητήρια δύναμη πίσω από την προειδοποίηση του κ. Macron είναι η εισβολή στην Ουκρανία. Ο πόλεμος έχει αλλάξει τη Ρωσία. Περιφρονώντας το διεθνές δίκαιο, εκτοξεύοντας πυρηνικές απειλές, επενδύοντας σε μεγάλο βαθμό σε όπλα και υβριδικές τακτικές, έχει αγκαλιάσει την «επιθετικότητα σε όλους τους γνωστούς τομείς σύγκρουσης». Η Ρωσία πλέον, δεν γνωρίζει όρια, υποστηρίζει. Η Μολδαβία, η Λιθουανία, η Πολωνία, η Ρουμανία ή οποιαδήποτε γειτονική χώρα θα μπορούσαν να αποτελέσουν στόχους της. Αν κερδίσει στην Ουκρανία, η ευρωπαϊκή ασφάλεια θα έχει καταρρεύσει.

Η Ευρώπη οφείλει να αφυπνιστεί απέναντι σ’ αυτόν τον νέο κίνδυνο. Ο κ. Macron αρνείται να υπαναχωρήσει από τη δήλωσή του τον Φεβρουάριο ότι η Ευρώπη δεν πρέπει να αποκλείσει το ενδεχόμενο να στείλει στρατεύματα στην Ουκρανία, γεγονός που προκάλεσε τον τρόμο και την οργή ορισμένων συμμάχων του, αλλά επιμένει ότι η επιφυλακτικότητά τους θα ενθαρρύνει τη Ρωσία να συνεχίσει να πιέζει: «Αναμφίβολα υπήρξαμε πολύ διστακτικοί, καθορίζοντας τα όρια της δράσης μας απέναντι σε κάποιον που δεν έχει και που είναι ο επιτιθέμενος».

Ο κ. Macron είναι ανένδοτος ότι, όποιος κι αν είναι στον Λευκό Οίκο το 2025, η Ευρώπη πρέπει να αποτινάξει την επί δεκαετίες στρατιωτική εξάρτησή της από την Αμερική και μαζί με αυτήν την απροθυμία της να πάρει στα σοβαρά τη σκληρή ισχύ. «Η ευθύνη μου», λέει, «είναι να μην βάλω ποτέ την [Αμερική] σε ένα στρατηγικό δίλημμα που θα σήμαινε να επιλέξει μεταξύ των Ευρωπαίων και των δικών της συμφερόντων απέναντι στην Κίνα». Ζητά να διεξαχθεί εντός των επόμενων μηνών μια «υπαρξιακή» συζήτηση. Φέρνοντας στο τραπέζι χώρες εκτός της ΕΕ, όπως η Βρετανία και η Νορβηγία, θα δημιουργούσε ένα νέο πλαίσιο για την ευρωπαϊκή άμυνα που θα επιβάρυνε λιγότερο την Αμερική. Είναι πρόθυμος να συζητήσει την επέκταση της προστασίας που παρέχουν τα πυρηνικά όπλα της Γαλλίας, κάτι που θα αναιρούσε δραματικά την γκωλική ορθοδοξία και θα μεταμόρφωνε τις σχέσεις της Γαλλίας με την υπόλοιπη Ευρώπη.

Το δεύτερο θέμα του κ. Macron είναι το ανησυχητικό βιομηχανικό χάσμα, καθώς η Ευρώπη έχει μείνει πίσω από την Αμερική και την Κίνα. Για τον κ. Macron, αυτό αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης εξάρτησης στην ενέργεια και την τεχνολογία, ιδίως στις ανανεώσιμες πηγές και την τεχνητή νοημοσύνη. Η Ευρώπη πρέπει να αντιδράσει τώρα, αλλιώς μπορεί να μην προλάβει ποτέ. Λέει ότι οι Αμερικανοί «έχουν σταματήσει να προσπαθούν να κάνουν τους Κινέζους να συμμορφωθούν με τους κανόνες του διεθνούς εμπορίου». Αποκαλώντας τον Νόμο για τη Μείωση του Πληθωρισμού «μια εννοιολογική επανάσταση», κατηγορεί την Αμερική ότι μοιάζει με την Κίνα, επιδοτώντας τις κρίσιμες βιομηχανίες της. «Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε σαν να μη συμβαίνει», δηλώνει.

Η λύση του κ. Macron είναι πιο ριζοσπαστική από το η Ευρώπη απλώς να αναζητά τρόπους να συμβαδίσει με τις αμερικανικές και κινεζικές επιδοτήσεις και την προστασία. Παράλληλα, επιζητά μια βαθιά αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας της Ευρώπης, κάνοντας λόγο για διπλασιασμό των δαπανών για την έρευνα, απελευθέρωση της βιομηχανίας, απελευθέρωση των κεφαλαιαγορών και αύξηση της όρεξη των Ευρωπαίων για ρίσκο. Είναι καυστικός για το μοίρασμα των επιδοτήσεων και των συμβολαίων, ώστε κάθε χώρα να παίρνει πίσω πάνω-κάτω ό,τι βάζει. Η Ευρώπη χρειάζεται εξειδίκευση και κλίμακα, ακόμα και αν κάποιες χώρες χάσουν, λέει.

Οι ψηφοφόροι αισθάνονται ότι η ευρωπαϊκή ασφάλεια και ανταγωνιστικότητα είναι ευάλωτες. Αυτό οδηγεί στο τρίτο θέμα του κ. Macron, που είναι η αδυναμία της ευρωπαϊκής πολιτικής. Ο πρόεδρος της Γαλλίας επιφυλάσσει ιδιαίτερη περιφρόνηση για τους λαϊκιστές εθνικιστές. Αν και δεν την κατονόμασε, μια από αυτούς είναι η Marine Le Pen, η οποία φιλοδοξεί να τον αντικαταστήσει το 2027. Σε έναν ανταγωνιστικό κόσμο, οι κενές υποσχέσεις τους για την ενίσχυση των χωρών τους θα οδηγήσουν, αντίθετα, σε διαίρεση, παρακμή, ανασφάλεια και, τελικά, σε συγκρούσεις.

Οι ιδέες του κ. Macron έχουν πραγματική ισχύ και έχει αποδειχθεί προνοητικός στο παρελθόν. Ωστόσο, οι λύσεις του δημιουργούν προβλήματα. Ένας κίνδυνος είναι ότι στην πραγματικότητα ενδέχεται να υπονομεύσουν την ασφάλεια της Ευρώπης. Τα σχέδιά του θα μπορούσαν να απομακρύνουν την Αμερική, αλλά να αποτύχουν να καλύψουν το κενό με μια αξιόπιστη ευρωπαϊκή εναλλακτική λύση. Κάτι τέτοιο θα άφηνε την Ευρώπη πιο ευάλωτη στην αρπακτικότητα της Ρωσίας. Θα βόλευε επίσης την Κίνα, η οποία εδώ και καιρό επιδιώκει να αντιμετωπίσει την Ευρώπη και την Αμερική χωριστά και όχι ως συμμαχία.

Τα σχέδιά του θα μπορούσαν επίσης να πέσουν θύμα της δυσκίνητης δομής της ίδιας της ΕΕ. Απαιτούν από 27 πεινασμένες για εξουσία κυβερνήσεις να παραχωρήσουν τον κυρίαρχο έλεγχο της φορολογίας και της εξωτερικής πολιτικής και να δώσουν μεγαλύτερη επιρροή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κάτι που φαίνεται απίθανο. Εάν η βιομηχανική πολιτική του κ. Macron καταλήξει να φέρει περισσότερες επιδοτήσεις και προστασία, αλλά όχι απορρύθμιση, απελευθέρωση και ανταγωνισμό, ο δυναμισμός που προσπαθεί να ενισχύσει θα επιβραδυνθεί.

Το τελευταίο πρόβλημα είναι ότι ο κ. Macron μπορεί κάλλιστα να αποτύχει στην πολιτική του – εν μέρει επειδή είναι αντιδημοφιλής στην πατρίδα του. Ο ίδιος κηρύσσει την ανάγκη να σκεφτόμαστε πανευρωπαϊκά και να αφήσουμε πίσω τον μικροκομματικό εθνικισμό, αλλά η Γαλλία εμποδίζει εδώ και χρόνια την κατασκευή ηλεκτρικών συνδέσεων με την Ισπανία. Προειδοποιεί για τη διαφαινόμενη απειλή της κας Le Pen, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει καταφέρει να καλλιεργήσει έναν διάδοχο που να μπορεί να την απομακρύνει. Δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μια ατζέντα που θα επιβάρυνε το έργο των δύο μεγάλων μεταπολεμικών ηγετών, του Charles de Gaulle και του Konrad Adenauer, χωρίς τη βοήθεια του καγκελάριου της Γερμανίας, Olaf Scholz. Ωστόσο, η σχέση τους είναι κακή.

Ο κ. Macron είναι πιο σαφής για τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η Ευρώπη από ό,τι ο ηγέτης οποιασδήποτε άλλης μεγάλης χώρας. Όταν η ηγεσία είναι σε έλλειψη, έχει το θάρρος να κοιτάξει την ιστορία κατάματα. Η τραγωδία για την Ευρώπη είναι ότι τα λόγια της Κασσάνδρας της Γαλλίας μπορεί κάλλιστα να πέσουν στο κενό.

Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com