Τα κόλπα της εισφοροδιαφυγής: Οι 18 κλάδοι με τα υψηλότερα ποσοστά απλήρωτων εισφορών

05/05/2024

Του Κώστα Κατίκου

Ασύλληπτη παραμένει σε μεγάλο βαθμό η εισφοροδιαφυγή και η αδήλωτη οικονομία, που παρατηρείται σε πολλούς κλάδους με εποχική ή συνεχόμενη δραστηριότητα και εκτιμάται ότι ισοδυναμεί με το 25% του παραγόμενου ΑΕΠ στην Ελλάδα.

Πρώτη και με διαφορά στις παραβάσεις απλήρωτων εισφορών είναι η αδήλωτη και η υποδηλωμένη απασχόληση των μισθωτών, ενώ υψηλό ποσοστό απλήρωτων εισφορών (άνω του 50%) παρατηρείται στους ελεύθερους επαγγελματίες.

Τα στοιχεία του ΕΦΚΑ, του ΚΕΑΟ και της Επιθεώρησης Εργασίας δείχνουν ότι, παρά τα μέτρα και τους στοχευμένους ελέγχους, υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό εισφοροδιαφυγής και εισφοροαποφυγής που δεν πιάνεται από τα ραντάρ των ελεγκτών.

Αν και το πρόβλημα έχει υποχωρήσει σε σχέση με το παρελθόν, εντούτοις έχουν εφευρεθεί νέες “τεχνικές” αποφυγής πληρωμής των κανονικών εισφορών, που συντηρούν την εισφοροδιαφυγή και την καθιστούν ένα από τα μεγαλύτερα δομικά προβλήματα της οικονομίας.

Όπως προκύπτει από τους ελέγχους, οι πιο συχνές πρακτικές που χρησιμοποιούνται στην εισφοροδιαφυγή και την εισφοροαποφυγή είναι οι εξής:

– Ανασφάλιστη (αδήλωτη) εργασία.

– Μερικώς δηλωμένη απασχόληση.

– Μεταβίβαση-σύσταση επιχειρήσεων από ηλικιωμένους που αφήνουν απλήρωτες εισφορές και στη συνέχεια οι εν λόγω επιχειρήσεις κλείνουν και ανοίγουν εκ νέου με άλλον ΑΦΜ και τους ίδιους ηλικιωμένους διαχειριστές.

Το μέγεθος της αδήλωτης οικονομίας εκτιμάται ότι ισοδυναμεί με περίπου 25% του ΑΕΠ στην Ελλάδα. Καταλυτικό ρόλο για το ύψος της αποτελεί το σχετικά υψηλό επίπεδο αυτοαπασχόλησης και το μεγάλο μερίδιο μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

Ειδικότερα, οι πολύ μικρές επιχειρήσεις με 1-9 εργαζόμενους αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 95% όλων των επιχειρήσεων στην Ελλάδα, απασχολώντας το 55% του εργατικού δυναμικού, όταν στην Ευρωπαϊκή Ένωση στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις απασχολείται λιγότερο από το 30% των εργαζομένων.

Σύμφωνα με στοιχεία ελέγχων της Επιθεώρησης Εργασίας, τα υψηλότερα ποσοστά παραβατικότητας που έχουν να κάνουν με αδήλωτη ή και υποδηλωμένη απασχόληση, και κατ’ επέκταση με εισφοροδιαφυγή και εισφοροαποφυγή, εντοπίζονται σε 18 κλάδους.

Στην πρώτη δεκάδα της παραβατικότητας ως προς την αδήλωτη και υποδηλωμένη εργασία και την αντίστοιχη μη καταβολή ή μερική καταβολή εισφορών βρίσκονται:

1. Οι αθλητικές δραστηριότητες και οι δραστηριότητες διασκέδασης και ψυχαγωγίας, με 68,50% παραβατικότητα.

2. Οι δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών σε εξωτερικούς χώρους (π.χ. υπηρεσίες καθαριότητας, μεταφορών κ.ά.), με ποσοστό παραβατικότητας 54,10%.

3. Οι υπηρεσίες αποθήκευσης και μεταφοράς δραστηριότητας (π.χ. μετακομίσεις), με παραβατικότητα 48,31%.

4. Οι υπηρεσίες εστίασης, με παραβατικότητα 46,82%.

5. Οι χερσαίες μεταφορές, με παραβατικότητα 45,38%.

6. Τα καταλύματα, με ποσοστό παραβατικότητας 41,83%.

7. Οι υπηρεσίες παροχής προστασίας και έρευνας, με παραβατικότητα 40,21%.

8. Οι υπηρεσίες παροχής προσωπικών υπηρεσιών (φύλαξη παιδιών, ηλικιωμένων, οικιακή φροντίδα κ.ά.), με ποσοστό παραβατικότητας 39,69%.

9. Οι δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων, με παραβατικότητα 34,22%.

10. Οι υπηρεσίες ιδιωτικής εκπαίδευσης (π.χ. ιδιαίτερα μαθήματα ή και φροντιστήρια), με παραβατικότητα 33,04%.

Τα χαμηλότερα ποσοστά παραβατικότητας σε αδήλωτη-υποδηλωμένη εργασία, απλήρωτες υπερωρίες και εισφοροδιαφυγή παρατηρούνται σε κλάδους όπως το λιανικό και το χονδρικό εμπόριο, με τα ποσοστά παραβατικότητας να κινούνται γύρω στο 17%.

Πώς αποφεύγεται η πληρωμή εισφορών

Οι αδήλωτοι μισθοί (κοινώς η πληρωμή αμοιβών χωρίς κανένα παραστατικό) είναι συνώνυμο της εισφοροδιαφυγής. Η αδήλωτη εργασία αναφέρεται στην εργασία που δεν έχει δηλωθεί πουθενά στο κράτος, για λόγους φορολογίας και κοινωνικής ασφάλισης. Περιλαμβάνει μη εγγεγραμμένους υπαλλήλους, χωρίς συμβόλαιο, που εργάζονται για μια επιχείρηση, για ένα νοικοκυριό, ως μέλη της οικογένειας, ιδιωτικοί δάσκαλοι ή ως εργάτες.

Μπορεί να είναι Έλληνες πολίτες, νόμιμοι μετανάστες ή μετανάστες με παράτυπο καθεστώς. Αυτοί οι εργαζόμενοι μπορεί να κατέχουν δευτερεύουσα ή πολλαπλές θέσεις εργασίας, οι οποίοι έχουν κάλυψη κοινωνικής ασφάλισης στην κύρια εργασία τους, αλλά δεν συνεισφέρουν στο κράτος για τη δεύτερη εργασία τους, ή μπορεί να είναι συνταξιούχοι, μαθητές ή άλλοι που δεν έχουν πρόσθετες μορφές δηλωμένης εργασίας.

Εκτός από την αδήλωτη μισθωτή εργασία, υπάρχει επίσης και η αδήλωτη εργασία για τον αυτοαπασχολούμενο, όπου όλες ή ορισμένες από τις συναλλαγές τους δεν δηλώνονται. Πολλοί από αυτούς τους αυτοαπασχολούμενους στην Ελλάδα μπορεί να είναι “ψευδο-αυτοαπασχολούμενοι”.

Η υποδηλωμένη εργασία, από την άλλη, αναφέρεται στην παράνομη πρακτική των εργοδοτών σχετικά με τη μειωμένη δήλωση μισθών και κυρίως στην πρακτική να πληρώνουν σε νόμιμα δηλωμένους υπαλλήλους δύο μισθούς: (α) επίσημο μισθό, που δηλώνεται για φορολογικούς σκοπούς, κοινωνική ασφάλιση και εργατικό δίκαιο και (β) πρόσθετη αδήλωτη αμοιβή, που λαμβάνεται “κάτω από το τραπέζι” ή σε “φάκελο”.

Μια άλλη παραλλαγή της υποδηλωμένης εργασίας στην Ελλάδα είναι όταν οι επιχειρήσεις απασχολούν ένα άτομο, για παράδειγμα με μια σύμβαση 4 ωρών, αλλά εργάζεται για 7-8 ώρες.

Στις παραβάσεις αυτές έρχεται να δώσει λύση η ψηφιακή κάρτα εργασίας, που εφαρμόζεται σε πολλούς κλάδους (σούπερ-μάρκετ, τράπεζες, εταιρείες σεκιούριτι), πλην όμως δεν έχει ακόμη επεκταθεί σε κλάδους όπου τα ποσοστά εισφοροδιαφυγής παραμένουν υψηλά, όπως η εστίαση και ο τουρισμός.

Πέραν αυτών, έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι ακόμα και με την ψηφιακή κάρτα τα περιθώρια και τα παράθυρα της εισφοροδιαφυγής δεν έχουν κλείσει, καθώς ακόμα και στους κλάδους όπου εφαρμόζεται έχουν εντοπιστεί περιπτώσεις αδήλωτων ωραρίων απασχόλησης.

Ένα από τα πιο συχνά φαινόμενα καταστρατήγησης της ψηφιακής κάρτας είναι η αντιγραφή του κωδικού της (QRcode) από τον εργοδότη σε συνεννόηση με τον εργαζόμενο, ώστε να δηλώνεται από τον εργοδότη το συμβατικό ωράριο εργασίας, αλλά στην πραγματικότητα ο εργαζόμενος να απασχολείται για περισσότερες ώρες με αδήλωτες αμοιβές ή να πληρώνεται λιγότερα από τις ώρες εργασίας του.