Ο Σόκρατες και η δημοκρατία
ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ, τον Απρίλιο του 1984, στους δρόμους της Βραζιλίας αντηχούσαν οι φωνές που ζήταγαν ελευθερία. Η δικτατορία βρισκόταν στα τελευταία της. Ο λαός ζητούσε άμεσες προεδρικές εκλογές και οι μαζικές κινητοποιήσεις που είχαν οργανωθεί υπό το σύνθημα Diretas Já («άμεσες εκλογές τώρα»), προσέφερε στον τριαντάχρονο τότε Σόκρατες, έναν από τους μεγαλύτερους ποδοσφαιριστές που ανέδειξε ποτέ η Βραζιλία, τη μεγάλη πολιτική στιγμή της ζωής του.
Ο πατέρας του, δημόσιος υπάλληλος και φανατικός αναγνώστης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, ήταν εκείνος που επέλεξε το όνομα με το οποίο έγινε παγκοσμίως διάσημος ο Sócrates Brasileiro Sampaio de Souza Vieira de Oliveira, ένας χαρισματικός, ιδιοφυής αλλά και βαθιά πολιτικοποιημένος ποδοσφαιριστής, όπως λίγοι συνάδελφοί του, τότε και μετά. Εδώ και δύο χρόνια έχει καθιερωθεί στη μνήμη του το βραβείο Socrates, το οποίο απονέμεται σε παίκτες για να σηματοδοτήσει το έργο τους σε κοινωνικούς σκοπούς.
Αφότου τελείωσε την ποδοσφαιρική του καριέρα, ο Σόκρατες δούλεψε ως προπονητής, έγραψε ένα βιβλίο, έπαιξε σε μια σαπουνόπερα, ανέβασε ένα θεατρικό έργο και ηχογράφησε ένα άλμπουμ, πριν από τον πρόωρο θάνατό του.
Το παρατσούκλι του ήταν «Doutor Sócrates» ή σκέτο «ο γιατρός», αφού είχε τελειώσει την Ιατρική ενώ ήδη είχε ξεκινήσει την επαγγελματική του καριέρα. Δεν κέρδισε ποτέ Παγκόσμιο Κύπελλο, αλλά λίγοι αμφιβάλλουν ότι θα συμπεριλαμβανόταν άνετα στην ιδανική 11άδα όλων των εποχών της Εθνικής Βραζιλίας. Επιφανής σταρ της Κορίνθιανς του Σάο Πάολο, ο Σόκρατες υπήρξε ο συνιδρυτής ενός πρωτοποριακού μοντέλου διαχείρισης της ομάδας με την ονομασία «Κορινθιακή Δημοκρατία» (Democracia Corinthiana) τη δεκαετία του 1980, σύμφωνα με το οποίο όλοι οι παίκτες και οι παράγοντες είχαν ισότιμη ψήφο.
Το παρατσούκλι του ήταν “Doutor Sócrates” ή σκέτο «ο γιατρός», αφού είχε τελειώσει την Ιατρική ενώ ήδη είχε ξεκινήσει την επαγγελματική του καριέρα. Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image
Η προοδευτική πολιτική του συνείδηση ήταν αυτή που τον έφερε στην πρώτη γραμμή του αγώνα για τη δημοκρατία και στις 16 Απριλίου του 1984 στο Σάο Πάολο έγινε ένας από τους πρωταγωνιστές της μεγαλύτερης συγκέντρωσης του κινήματος Diretas Já που είχε γίνει στη χώρα. Ανάμεσα στους πολιτικούς που συμμετείχαν ήταν και ο Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, ο οποίος διανύει ήδη την τρίτη θητεία του στην προεδρία της χώρας και είναι γνωστός οπαδός της Κορίνθιανς.
Εν μέσω μιας πρωτοφανούς εκδήλωσης διαμαρτυρίας, ο Σόκρατες ανέβηκε στο μπαλκόνι φορώντας ένα κίτρινο μπλουζάκι –ένα χρώμα που εκείνη την εποχή συμβόλιζε τη δημοκρατία και όχι τον μπολσοναρισμό όπως σήμερα– και έδωσε μια υπόσχεση στη λαοθάλασσα που είχε συγκεντρωθεί από κάτω. Ενώ ο κόσμος παραληρούσε, ο αρχηγός της Εθνικής Βραζιλίας διακήρυξε ότι, αν ευδοκιμούσε η κοινοβουλευτική τροπολογία που θα επέτρεπε την άμεση εκλογή προέδρου, θα απέρριπτε την πρόταση που είχε για να παίξει στην Ιταλία και δεσμεύτηκε να μείνει στην πατρίδα για να συμμετάσχει, ως ένας ακόμη πολίτης, στη μετάβαση στη δημοκρατία
Η συμμετοχή του «Σωκράτη» –ο οποίος είχε έναν αδελφό που ονομαζόταν Σοφοκλής και έναν άλλο που ονομαζόταν Σωσθένης– στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1982 στην Ισπανία έμεινε στην ιστορία, αλλά ακόμα πιο εντυπωσιακές ήταν οι εμφανίσεις του στο επόμενο Μουντιάλ, το 1986 στο Μεξικό, παρά τον αποκλεισμό της Βραζιλίας από τη Γαλλία στα προημιτελικά. Ήδη εντυπωσιακός ως ανάστημα (1,92 ύψος) και ως φιγούρα που παρέπεμπε στον Τσε Γκεβάρα, ο Σόκρατες εμφανιζόταν στα ματς με μια αυτοσχέδια κορδέλα στο κεφάλι, στην οποία ανέγραφε διάφορα συνθήματα – «Ο λαός χρειάζεται δικαιοσύνη», «Ναι στην αγάπη, όχι στην τρομοκρατία»– με πιο ξεχωριστό ίσως αυτό του πρώτου αγώνα όταν στην κορδέλα του έγραψε “México Sigue En Pie” («το Μεξικό στέκεται ακόμα όρθιο»), δηλώνοντας την συμπαράστασή του στο ντόπιο κοινό που είχε υποφέρει πολλές δοκιμασίες από τον ισοπεδωτικό σεισμό τον προηγούμενο χρόνο, μια καταστροφή που στοίχισε τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους και αποκάλυψε τις πικρές και βαθιές ανισότητες και αδικίες μέσα στη μεξικανική κοινωνία.
Ο Σόκρατες μιλώντας σε συγκέντρωση της πολιτικής κινητοποίησης Diretas Já στο Σάο Πάολο τον Απρίλιο του 1984.
Δεν ήταν όμως μονοδιάστατος ο Σόκρατες, ο οποίος εκτός από τις πολιτικές του αναζητήσεις ήταν γνωστός και για την έντονη νυχτερινή του ζωή. Κάπνιζε και έπινε πολύ, συγχρόνως μάλιστα με την εντυπωσιακή του καριέρα στα γήπεδα. Πέθανε όμως πρόωρα, στα 57 του, εξαιτίας της κίρρωσης του ήπατος.
Οι εκκλήσεις του βραζιλιάνικου λαού για άμεση δημοκρατία δεν εισακούστηκαν το 1984 καθώς δεν πέρασε η τροπολογία για άμεσες εκλογές. Η δημοκρατία θα έπρεπε να περιμένει μέχρι την επόμενη χρονιά. Έτσι ο Σόκρατες, ο οποίος είχε πει κάποτε ότι ήθελε να παίξει στην Ιταλία για να μπορέσει να διαβάσει Γκράμσι στο πρωτότυπο, έφυγε για να παίξει στη Φιορεντίνα. Μετά από μία μόνο σεζόν όμως στη Serie A, επέστρεψε στη Βραζιλία. Ίσως, εκτός από την υπόσχεση του να είναι παρών στον δημοκρατικό μετασχηματισμό της χώρας, έπαιξε ρόλο και ένας προσωπικός παράγοντας.
Ο Σόκρατες είχε αναπτύξει σχέση με μια τραγουδίστρια στην Ιταλία, και ήξερε ότι μόνο αν επέστρεφε στη Βραζιλία θα έσωζε τον γάμο του. Αφότου τελείωσε την ποδοσφαιρική του καριέρα, ο Σόκρατες δούλεψε ως προπονητής, έγραψε ένα βιβλίο, έπαιξε σε μια σαπουνόπερα, ανέβασε ένα θεατρικό έργο και ηχογράφησε ένα άλμπουμ, πριν από τον πρόωρο θάνατό του. Το σημάδι του είναι βαθύ στη Βραζιλία, όπου 1.899 άνθρωποι φέρουν το όνομά του, οι περισσότεροι από τους οποίους γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1980, στα πιο ένδοξα χρόνια του.
Με στοιχεία από El Pais